Γράφει ο Νίκος Κ. Χαβιάρας δ.Φ.
Αρχές Ιανουαρίου του 1822, μετά από πρόσκληση του μητροπολίτη Καρυστίας Νεοφύτου, ένα στρατιωτικό σώμα από περίπου 600 Μανιάτες, που από το καλοκαίρι πολεμούσαν βοηθώντας τον Οδυσσέα Ανδρούτσο στη γειτονική Βοιωτία, κατέφθασε στη μεγαλόνησο για να ενισχύσει το ξέσπασμα της Επανάστασης εκεί (απώτερος στόχος, που ποτέ δεν επιτεύχθηκε στη διάρκεια του Αγώνα, η απελευθέρωση της Καρύστου). Ακόμη, το σώμα των Μανιατών θα εμπόδιζε τις κινήσεις προς νότον των Ομέρ Βρυώνη και Κιοσέ Μεχμέτ, οι οποίοι ήδη χρησιμοποιούσαν την Εύβοια ως βάση και ορμητήριο των στρατευμάτων τους. Οι Μανιάτες ήταν γνωστοί για την πολεμική τους ικανότητα, καθώς οι Οθωμανοί δεν κατόρθωσαν ποτέ να καταλάβουν τον τόπο τους. Η Μάνη είχε παραμείνει αδούλωτη στη διάρκεια των αιώνων Τουρκοκρατίας στην υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα.
Αρχηγός του σώματος των Μανιατών ήταν ο Ηλίας Μαυρομιχάλης ή Μπεζαντές (τουρκ. beyizade=γιος του μπέη) Ηλίας, πρωτότοκος γιος του γνωστού Πετρόμπεη, ούτε 27 ετών τότε. Εκτός από γενναίος πολεμιστής και στρατηγικός νους, ήταν και άνδρας εξαιρετικής ομορφιάς, ψηλός, με σγουρά ξανθά μαλλιά (τα παρατσούκλια του ήταν «νεραϊδογέννητος» και «βασιλιάς»). Ο Ηλίας είχε λάβει μέρος στην απελευθέρωση της Καλαμάτας και είχε διακριθεί στη μάχη του Βαλτετσίου (12-13 Μαΐου 1821). Οι Μανιάτες του πέρασαν δια θαλάσσης στο Αλιβέρι, ενώθηκαν με κάποιες ντόπιες δυνάμεις και αντιμετώπισαν αριθμητικά πολύ υπέρτερο στρατό του Ομέρμπεη της Καρύστου στα Στύρα στις 12 Ιανουαρίου 1822. Εκεί σκοτώθηκε ο Ηλίας Μαυρομιχάλης, αφού έμεινε με ελάχιστους συμπολεμιστές στη θέση Κοκκινόμυλος και δεν θέλησε να υποχωρήσει. Παραδίδεται ότι ο Ηλίας, ενώ κειτόταν στο έδαφος έχοντας ήδη δεχθεί το θανατηφόρο πλήγμα, κατάφερε να χτυπήσει με το σπαθί του έναν Τούρκο που πέρασε δίπλα του. Ο Οθωμανός αυτός δέχθηκε έτσι τη χλεύη των άλλων που του έλεγαν: «Σε βάρεσε ένας πεθαμένος!». Επίσης, ο Ομέρμπεης της Καρύστου, όταν του παρουσίασαν το κεφάλι του Ηλία, το κοίταξε λυπημένα και είπε «Κρίμα στον άνδρα!».
Ο πρόωρος θάνατος του Ηλία Μαυρομιχάλη υπήρξε μεγάλη απώλεια για τον Αγώνα. Ο Κολοκοτρώνης τον εκτιμούσε πολύ και πίστευε ότι μόνον ο Ηλίας θα μπορούσε να διεκδικήσει τη στρατιωτική ηγεσία της Πελοποννήσου. Ανάλογη, άλλωστε, απώλεια υπέστη ο ίδιος ο Γέρος του Μοριά, αλλά και η Επανάσταση, με το σκοτωμό του 24χρονου γιου του Πάνου Κολοκοτρώνη (13 Νοεμβρίου 1824, κατά τον δεύτερο εμφύλιο).
