Γράφει η Λεμονιά Μορόμαλου
*Jared Diamond1 : «Steal, Germs and Guns». Τα πρώτα πλάνα της σειράς ντοκιμαντέρ που βασίστηκε στο ομώνυμο βιβλίο του, δείχνουν ένα αεροπλάνο να προσγειώνεται στην Παπούα Νέα Γουινέα πολλά χρόνια πριν τη συγγραφή του. Μεταφέρει τρόφιμα, φάρμακα και διάφορα άλλα αγαθά στους ιθαγενείς οι οποίοι το υποδέχονται με ενθουσιασμό. Ακολουθεί διάλογος ανάμεσα στον συγγραφέα και ένα νεαρό κάτοικο της περιοχής που τον ρωτά: “Γιατί υπάρχουν έχοντες και μη έχοντες; ”
Αυτό το ερώτημα ώθησε τον Jared Diamond σε μια έρευνα δεκαετιών προκειμένου να αποδείξει ότι η γεωγραφική θέση παίζει πρωταρχικό ρόλο στη μοίρα των κατοίκων της κάθε περιοχής του πλανήτη. Η διαχρονική πραγματικότητα τον δικαιώνει άσχετα αν υπάρχουν άλλοι επιστήμονες οι οποίοι μπορεί να μην συμφωνούν ως προς τη βαρύτητα του ρόλου αυτού. Τον δικαιώνει ούτως ή άλλως το γεγονός ότι ορισμένες περιοχές του πλανήτη είναι πλουσιότερες σε φυσικούς πόρους από άλλες ώστε να θρέψουν τους κατοίκους τους αφ’ ενός, και αφ’ ετέρου να αποτελέσουν οι πόροι αυτοί αντικείμενο ανταλλαγής, εμπορίου και δυνητικά, πηγή πλούτου δημιουργίας και ευημερίας.
Για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου θα τοποθετήσομε μέσα σε μια μεγάλη παρένθεση τις κατακτήσεις, τις εισβολές, την αποικιοκρατία, τη δουλεία, την εκμετάλλευση, όλους αυτούς τους τρόπους με τους οποίους αυτοί οι φυσικοί πόροι υφαρπάχτηκαν και υφαρπάζονται ανά τους αιώνες από τις περιοχές οι οποίες τους διαθέτουν (steal, germs and guns) φαινόμενα με τα οποία ασχολείται το βιβλίο και το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ.
Θα σταθούμε στη γεωγραφική θέση αυτή καθεαυτή και θα επικεντρωθούμε στο γεγονός ότι επηρεάζει τις ανάγκες και κατά συνέπεια τη συμπεριφορά και την φυσιογνωμία των κατοίκων της κάθε περιοχής, αλλά δεν θα υποκύψομε στα μέχρι τώρα γνωστά στερεότυπα.
*Ο καθηγητής κ. Θάνος Βερέμης2 έχει αναφερθεί πολλές φορές στην κατακερματισμένη ελληνική κοινωνία σε σχέση με τα ιστορικά γεγονότα τα οποία εκτυλίχθηκαν στον ελληνικό χώρο κυρίως κατά τους νεώτερους χρόνους. Υπήρχε και θα υπάρχει πάντα διαφορά στις ανάγκες και στα συμφέροντα ανάμεσα στους πληθυσμούς των διαφόρων περιοχών της πατρίδας μας της οποίας ο χώρος είναι κατ’ εξοχήν κατακερματισμένος. Ομοίως και στην ψυχοσύνθεση των κατοίκων της. Μπορεί να σφάλλομε, αλλά σε αυτό το συμπέρασμα μας οδήγησαν και τα λεγόμενα άλλων ιστορικών οι οποίοι σε διάφορες διαλέξεις και άρθρα τους έχουν θίξει το φαινόμενο αυτής της γεωγραφικής ανομοιογένειας και τον ιστορικό της ρόλο στη διαμόρφωση του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Άλλοι πάλι, πιο τολμηροί, δοκίμασαν να αιτιάσουν στο ίδιο φαινόμενο την αιώνια πολιτική πόλωση στην πατρίδα μας, τον διχασμό, τις κακοδαιμονίες, καθώς και την εναλλαγή στην εξουσία των ίδιων δυνάμεων εναλλάξ ώστε εκ περιτροπής να εξυπηρετούνται ανάγκες και συμφέροντα της μιας ή της άλλης πλευράς με αρωγό πάντα κάποιο συγκυριακό καταλύτη.
*Έρχεται τώρα ο κ . Ν. Κυριαζής3 πριν από αρκετά χρόνια να μεταφέρει τις θέσεις του Josiah Ober στο βιβλίο του με τίτλο «Democracy and Knowledge: innovation and learning in Classical Athens» στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα και να υποστηρίξει ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία οδηγεί πολλές φορές σε αδιαφάνεια ,αναποτελεσματικότητα και διαφθορά αλλά η συμμετοχική διαθέτει τον μηχανισμό να τα αντιμετωπίσει καλλίτερα. Σε ένα σημείο επισημαίνει ότι «Τα οικονομικά αποτελέσματα καθώς και οι ρυθμοί ανάπτυξης στις περιοχές όπου εφαρμόζεται (ΗΠΑ, Ελβετία –καντόνια, Γερμανία – κρατίδια) είναι ικανοποιητικά επειδή οι πολίτες, καθώς είναι ενεργοποιημένοι από το σύστημα, ελέγχουν και παράλληλα απολαμβάνουν άμεσα τους καρπούς της φορολογίας τους, ενώ τα προβλήματα που προκύπτουν λύνονται κάθε φορά με τη συμμετοχή τους δια της οδού του δημοψηφίσματος σε μερικές από αυτές. Επί πλέον τα επιστημονικά χαρακτηριστικά της συμμετοχικής δημοκρατίας είναι συμβατά με τις ανθρώπινες ικανότητες και την ηθική ψυχολογία. Για να εφαρμοστεί όμως, χρειάζεται εκτός από την συμμετοχή των πολιτών και η ενημέρωσή τους . Οι πολίτες γίνονται πιο ενεργοί και θέλουν να αποκτούν γνώσεις όταν έχουν κίνητρο να το κάνουν».
Ζούμε στον ίδιο γεωγραφικό χώρο ο οποίος ανέδειξε το είδος της δημοκρατίας που εκθειάζει ο Josiah Ober, και όχι μόνον αυτός, και που κάποτε οδήγησε σε μεγάλα επιτεύγματα τους προγόνους μας για τα οποία είμαστε υπερήφανοι.
Μετά από πολλή σκέψη αποφασίσαμε να παραθέσομε μαζί τα παραπάνω στοιχεία που είναι καρποί από τους κόπους και τις μελέτες δεκαετιών αυτών των επιστημόνων . Φαινομενικά δεν συνδέει τίποτα τα αποτελέσματα των ερευνών τους. Φαινομενικά μόνο… Αν στην ουσία συνδέονται θα το αφήσομε στην κρίση του αναγνώστη…
1. Jared Diamond , Αμερικανός βιολόγος και συγγραφέας. Τα βιβλία του καταπιάνονται με ζητήματα που αφορούν τη βιολογική και την κοινωνική εξέλιξη του ανθρώπου. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και τώρα διδάσκει γεωγραφία και φυσιολογία στο UCLA.
2. Θάνος Βερέμης , Έλληνας ιστορικός και πανεπιστημιακός και συγγραφέας Ομότιμος Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ιστορία, Διεθνείς Σχέσεις.
3. Joshia Ober, Αμερικανός ιστορικός της αρχαίας Ελλάδας κλασικός πολιτικός θεωρητικός και συγγραφέας.
