Γράφει ο Νίκος Κ. Χαβιάρας δ.Φ.
Ως ελάχιστο φόρο τιμής στη μεγαλόνησο που τόσο δοκιμάσθηκε πρόσφατα από τις φωτιές, θα αφιερώσουμε το σημείωμα τούτο στην Εύβοια, εξετάζοντας την κήρυξη και την πορεία της Επανάστασης εκεί, η οποία, μάλιστα, παρουσιάζει κοινά στοιχεία με αυτήν της Χίου.
Το παράδοξο με το νησί, του οποίου η θέση θεωρούνταν στρατηγική, ήταν ότι το 1821 το βόρειο μέρος του ήταν υποτελές στον Αλή Πασά της Ηπείρου με την οθωμανική κυριαρχία σχετικά ήπια, ενώ το κεντρικό και το νότιο ελέγχονταν από τον σκληρό διοικητή της Καρύστου Ομέρμπεη, που ήταν πιστός στον Σουλτάνο. Η Επανάσταση κηρύσσεται από τον ιερομόναχο Βαρλαάμ από τη Σκύρο τον Απρίλιο του 1822. Όπως συνέβη και στη Χίο, οι Τούρκοι αμέσως συλλαμβάνουν και φυλακίζουν τους προκρίτους του νησιού, οι οποίοι τελικά θα εκτελεστούν. Οι πρώτες μάχες μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων σημειώθηκαν στο Ξηροχώρι (Ιστιαία) στις 8 Μαΐου 1821. Μετά τον ανίκανο Βερούση Κούτσανα, εξάδελφο του Οδυσσέα Ανδρούτσου, στρατιωτικός αρχηγός γίνεται ο Αγγελής Γοβιός ή Γοβγίνας (από τη Λίμνη Ευβοίας, Τζοτζάς ή Τζουτζάς το πραγματικό του επώνυμο), πολεμιστής στο Χάνι της Γραβιάς, που οργάνωσε σε ελάχιστο χρονικό διάστημα στρατό από ντόπιους. Μετά από κάποιες επιτυχίες, με κυριότερη στις 15 Ιουλίου 1821 στα Βρυσάκια (κοντά στα Ψαχνά) εναντίον του Ομέρ Βρυώνη, ο Γοβιός σκοτώνεται κατά την καταδίωξη Τούρκων τη νύχτα (28 Μαρτίου 1822). Μεσολαβεί ένα διάστημα αρχηγίας του Ανδρούτσου και τελικά στρατηγός της Εύβοιας γίνεται ο γενναίος Νικόλαος Κριεζώτης (1785-1853, αρβανίτικης καταγωγής, από το χωριό Κριεζά του νησιού). Νίκησε τον Ομέρμπεη στο Κουτουρλομετόχι (Ιούλιος 1822) και το Βατίτσι (Μάιος 1823). Δύο φορές προσπάθησε ο Κριεζώτης να καταλάβει την Κάρυστο, που διέθετε, πέρα από την ικανότητα και το στρατό του Ομέρμπεη και ισχυρό κάστρο, αλλά δεν τα κατάφερε. Στη συνέχεια, ο Ομέρμπεης, σε συνεργασία με τον αρχιναύαρχο Χοσρέφ, εξαπολύει 10.000 γενίτσαρους που επιδίδονται σε φοβερές σφαγές των χριστιανών κατοίκων του νησιού (Μάιος 1823), το οποίο μεταβάλλεται σε ερειπιώνα.
Δύο χρόνια κράτησε λοιπόν η Επανάσταση στην Εύβοια. Ωστόσο, αν και μια εκστρατεία κατάληψής της (Μάρτιος 1826) για λογαριασμό των Ελλήνων από τον Γάλλο συνταγματάρχη Φαβιέρο απέτυχε και στις αρχικές διπλωματικές συμφωνίες η ενσωμάτωσή της δεν προβλεπόταν, εξαιτίας των συντονισμένων προσπαθειών του Καποδίστρια η Εύβοια εντάσσεται επίσημα στο ελληνικό κράτος από τις 3 Φεβρουαρίου 1830, και ενώ ακόμη την κατείχαν οι Τούρκοι! Αυτοί εγκατέλειψαν οριστικά το κάστρο της Χαλκίδας (Ευρίπου) στις 25 Μαρτίου 1833.
