Γράφει η Ευγενία Γάλλου
Ο μήνας που δεν έχει…μ, όπως έχει ο Νοέμβριος και ο Δεκέμβριος. Αυτό είναι ένα λάθος που κάνουν πολλοί και πολλές φορές περνά απαρατήρητο. Είναι ο δέκατος μήνας του χρόνου και ο δεύτερος του φθινοπώρου. Πήρε την ονομασία του από τη λατινική λέξη Octo (= οκτώ), επειδή στο αρχαίο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο ήταν ο όγδοος στη σειρά μήνας. Στη συνέχεια, με την προσθήκη του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου, το ρωμαϊκό ημερολόγιο έγινε δωδεκάμηνο.
Ο Οκτώβριος μετακινήθηκε στη δέκατη θέση, αλλά διατήρησε την παλιά του ονομασία.
-Ονομασίες
Οι Ρωμαίοι τον ονόμαζαν και Sementilius (semen = σπόρος). Στο λαϊκό καλεντάρι, ο Οκτώβριος ονομάζεται Αγιοδημήτρης ή Αγιοδημητριάτης, από τη μεγάλη χριστιανική γιορτή του Αγίου Δημητρίου (26 Οκτωβρίου), Βροχάρης και Σποριάς (Σποριάτης ή Σπαρτός), για τις ευεργετικές βροχές στη σπορά (σχετική η παροιμία «Οκτώβρη και δεν έσπειρες, οχτώ σακιά δεν γέμισες») και Μπρουμάρης (ομιχλώδης, σκοτεινός).
-Λαογραφία
Τον Οκτώβρη αρχίζουν τα πρωτοβρόχια, εκείνες οι σιγανές κι επίμονες βροχές που μαλακώνουν τη γη, την ξερή από το καλοκαιρινό λιοπύρι. Συνηθισμένο είναι το μικρό καλοκαιράκι ή «καλοκαιράκι του Αη Δημήτρη» όπως το λέμε αλλιώς. Τότε οι βροχές σταματάνε και η θερμοκρασία ανεβαίνει σα να πρόκειται για ένα δεύτερο, σύντομο καλοκαίρι. Από αυτές τις καιρικές συνθήκες ευνοούνται τα χρυσάνθεμα που ο λαός τα ονομάζει «αγιοδημητριάτικα». Για να έχει καλή σοδειά ο γεωργός πρέπει οπωσδήποτε να σπείρει τα δημητριακά τον Οκτώβρη και να βρέξει πολύ αυτό τον μήνα. Κι όπως λένε στην Κύπρο «αν βρέξει ο Οκτώβρης και χορτάσει η γη, πούλησε το σιτάρι σου κι αγόρασε βόδια. Αν δεν χορτάσει ο Οκτώβρης τη γη, πούλησε τα βόδια σου κι αγόρασε σιτάρι». Στην περίπτωση της ανομβρίας, συνηθισμένες είναι οι λιτανείες που παρακαλούν για την πολυπόθητη βροχή. Υπάρχει επίσης και το έθιμο της Περπερούνας ή Περπερούς που το συναντάμε στον Δρυμό της Μακεδονίας, στον Πολύγυρο της Χαλκιδικής, στον Πόντο και αλλού. Αν όλα πάνε καλά και πέσουν οι πολυπόθητες βροχές, ο γεωργός ετοιμάζει τη σπορά που καλό είναι να γίνεται Δευτέρα ή Τετάρτη, ποτέ όμως την Τρίτη. Σε μερικά μέρη ρίχνουν μέσα στο σακί με τον σπόρο καρύδια, αμύγδαλα, ρόδι για ευφορία και σκόρδο για το μάτιασμα. Η νοικοκυρά δεν πρέπει αυτή την ημέρα να δανείσει τρία βασικά πράγματα για τη ζωή του σπιτιού: αλεύρι, αλάτι και φωτιά. Υπάρχουν βέβαια κι άλλα έθιμα σχετικά με τη σπορά, κεντρικό σημείο των οποίων είναι η αγωνία του γεωργού για καλή σοδειά.
-Παροιμίες
Ο Οκτώβριος και οι παροιμίες του
Αϊ -Δημητράκη μου, μικρό καλοκαιράκι μου.
Αν βρέξει ο Οκτώβρης και χορτάσει η γη, πούλησ’ το σιτάρι σου και αγόρασε βόδια.
Αν δε βρέξει, ας ψιχαλίσει, πάντα κάτι θα δροσίσει.
Αν δε βρέξει, πώς θα ξαστερώσει;
Αν δε χορτάσει ο Οκτώβριος τη γη, πούλησε τα βόδια σου και αγόρασε σιτάρι.
Άσπορος μη μείνεις, άθερος δε μένεις.
Βαθιά τ’ αυλάκια να φουντώσουνε τα στάχυα.
Δεύτερο αλέτρι, δεύτερο δεμάτι.
Μακριά βροντή, κοντά βροχή.
Ο καλός ο νοικοκύρης, ο λαγός και το περδίκι, όταν βρέχει χαίρονται.
Οκτώβρη και δεν έσπειρες καρπό πολύ δεν παίρνεις.
Οκτώβρης και δεν έσπειρες, σιτάρι λίγο θα ‘χεις.
Οκτώβρη και δεν έσπειρες λίγο ψωμί θα πάρεις.
Οκτώβρη και δεν έσπειρες, οκτώ σακιά δε γέμισες.
Οκτώβρης και δεν έσπειρες οκτώ σωρούς δεν έκανες.
Οκτώβρης και δεν έσπειρες, οκτώ σπυριά δεν κάνεις.
Οκτώβρη και δεν έσπειρες, τρία καλά δεν έκαμες.
Οκτώβρης βροχερός, Οκτώβρης καρπερός.
Οκτώβρης-Οκτωβροχάκης το μικρό καλοκαιράκι.
Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη, έχει οκτώ σειρές στ’ αλώνι.
Τ’ Αϊ – Δημητριού, τι είσαι ‘σύ και τι ‘μαι εγώ λέει το νιο κρασί στο παλιό.
Τ’ Αϊ- Λουκά σπείρε τα κουκιά.
Τα σταφύλια τρυγημένα και τα σκόρδα φυτεμένα.
Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια.
-Σημαντικές εορτές
Στις 3 Οκτωβρίου είναι η εορτή του πολιούχου των Αθηνών, του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη. Στις 12 Οκτωβρίου γιορτάζουμε την απελευθέρωση της Αθήνας από τα γερμανικά στρατεύματα, στις 26 Οκτωβρίου την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους (1912) και στις 28 το “ΟΧΙ” στους Ιταλούς (1940).
