Γράφει η Ευγενία Γάλλου
Κάθε λέξη κρύβει μια ιστορία. Η ετυμολογία της, δηλαδή η αναζήτηση της προέλευσής της και της αρχικής της σημασίας, μπορεί να μας οδηγήσει πολύ μακριά.
Ας πούμε μερικά πράγματα για τον ένατο μήνα του χρόνου, σύμφωνα με το γρηγοριανό ημερολόγιο, και τον πρώτο του φθινοπώρου. Λοιπόν, ο μήνας των Λατίνων September, πήρε την ονομασία του από το «septem», που σημαίνει «επτά», καθώς ήταν ο έβδομος του ρωμαϊκού ημερολογίου, που άρχιζε από τον Μάρτιο.
Επίσης, από τον 4ο μ. Χ. αιώνα, στο Βυζάντιο, ο Σεπτέμβριος καθιερώθηκε ως η αρχή του εκκλησιαστικού, αλλά και πολιτικού έτους, καθώς η 1η Σεπτεμβρίου συνέπιπτε με την αρχή της Ινδικτιώνος, ή Ινδίκτου, μιας χρονικής μονάδας δεκαπέντε ετών, που χρησιμοποιούσαν καταρχάς οι Ρωμαίοι και μετά οι Βυζαντινοί.
Τέλος πάντων, ο Σεπτέμβριος έχει και την έννοια του μήνα που κάνουμε μια νέα αρχή – οι μαθητές επιστρέφουν στις σχολικές αίθουσες, ενώ οι πότες τον τιμούν επίσης, καθώς τον Σεπτέμβριο γίνεται, από την αρχαία χρόνια στην Ελλάδα, ο τρύγος, η συγκομιδή των σταφυλιών – «Τρυγομηνάς» και «Τρυγητής» είναι δύο από τις ονομασίες του μήνα.
Ένατος, λοιπόν, έβδομος ή πρώτος, ο Σεπτέμβριος είναι ένας μήνας αφύπνισης, αν μου επιτρέπετε, από την χαλαρότητα του καλοκαιριού, είναι ένας μήνας που συνερχόμαστε, βάζουμε κάτω τα δεδομένα, μαζευόμαστε και ξεκινάμε, είναι ένας μήνας που ξυπνά η δημιουργικότητα, αλλά και η εργατικότητά μας.
Εν τέλει, για κάποιους «προνομιούχους» ο Σεπτέμβριος είναι ο μήνας των ιδανικών διακοπών: η θάλασσα είναι ακόμα ζεστή, οι ταβέρνες έχουν ρίξει τις τιμές τους, και βρίσκεις να παρκάρεις – τι άλλο να ζητήσει κανείς;
Φθινόπωρο
Η λέξη είναι σύνθετη και ετυμολογείται από το ρήμα φθίνω = μειώνομαι, λιγοστεύω, παρακμάζω, και από το ουσιαστικό οπώρα = φρούτο, που ετυμολογείται από την πρόθεση οπί (=επί) + ώρα. Το φθινόπωρο είναι λοιπόν η εποχή που λιγοστεύουν τα φρούτα και τα λαχανικά.
Στα ομηρικά έπη το φθινόπωρο αναφέρεται ως «εποχή της οπώρας», που αρχίζει με την εμφάνιση του Σείριου αργά, στο τέλος του καλοκαιριού, όταν «ο φθινοπωρινός βοριάς («ὀπωρινὸς Βορέης») ξεραίνει γρήγορα ένα φρεσκοποτισμένο περιβόλι» (Φ 346-347).
Αργότερα, συναντούμε τη λέξη φθινόπωρο στον Ηρόδοτο και στους μεταγενέστερους συγγραφείς, κάποτε εναλλακτικά με τη λέξη «μετόπωρον». Η λέξη χρησιμοποιείται με την ίδια σημασία ως σήμερα αυτούσια, ή στην ποιητική λογοτεχνική της εκδοχή «χινόπωρο», που προκύπτει από παρετυμολογική σύνδεση με το ρήμα «χύνω».Στην ελληνική λαϊκή παράδοση το φθινόπωρο και οι πολλές αγροτικές εργασίες της εποχής βρίσκουν τη θέση τους σε παροιμίες όπως:
«Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια»
«Θέρος, τρύγος, πόλεμος»
«Τον τρυγητή του αμπελουργού, χαλάλι πάνε οι κόποι»
«Του Σταυρού σταύρωνε και σπέρνε»
«Στον Τρυγητή σιτάρι σπείρε και στο πανηγύρι σύρε»
«Του Σεπτέμβρη οι βροχές, πολλά καλά μάς φέρνουν»
«Μάρτη και Σεπτέμβρη ίσα τα μεσάνυχτα».
Καλό φθινόπωρο σε όλους!
