Γράφει η Ολυμπία Ιωαννίδου, Εργοθεραπεύτρια στο Κέντρο Ημέρας Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων με αυτισμό «Στην Αυλή Του Κόσμου» του Κέντρου Παιδιού και Εφήβου
Η αισθητηριακή ολοκλήρωση αποτελεί σημαντική παράμετρο όταν εργάζεστε με παιδιά με Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας ή προβλήματα αισθητηριακής επεξεργασίας. Έρευνες δείχνουν ότι η πλειοψηφία των παιδιών με αυτισμό ή γενικότερα των ατόμων που ανήκουν στο φάσμα έχει επίσης αισθητηριακά προβλήματα, ειδικά με την ακοή, την αφή και την όραση. Υπολογίζεται ότι υπάρχει ένα παιδί με αισθητηριακά προβλήματα σε κάθε κανονική τάξη και κάπου μεταξύ 50 και 80 τοις εκατό των παιδιών έχουν κάποιο βαθμό αισθητηριακών προβλημάτων σε μια τάξη παιδιών με διαταραχές αυτιστικού φάσματος.
Η αισθητηριακή επεξεργασία είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να ενσωματώνει σωστά τις πληροφορίες που φέρνουν οι αισθήσεις. Οι πληροφορίες που λαμβάνουμε μέσω των αισθήσεων αφής, κίνησης, όσφρησης, γεύσης, όρασης και ακοής συνδυάζονται με προηγούμενες πληροφορίες, μνήμες και γνώσεις που έχουν ήδη αποθηκευτεί στον εγκέφαλο για να κατανοήσουν τον κόσμο μας. Σε άτομα χωρίς Διαταραχές Αισθητηριακής Επεξεργασίας, όλη η αισθητηριακή εισροή από το περιβάλλον και όλη η εισροή από το σώμα μας συνεργάζονται άψογα, ώστε να ξέρουμε τι συμβαίνει και τι να κάνουμε. Χωρίς συνειδητή προσπάθεια, φιλτράρουμε αισθήσεις που δεν είναι σημαντικές. Η αισθητηριακή επεξεργασία γίνεται πρώτα με την εγγραφή, όταν το παιδί αντιλαμβάνεται την αίσθηση. Το δεύτερο στάδιο είναι ο προσανατολισμός, που δίνει τη δυνατότητα στο παιδί να δώσει προσοχή στην αίσθηση. Ακολουθεί η ερμηνεία. Το παιδί πρέπει να κατανοήσει με κάποιο τρόπο τις πληροφορίες που έρχονται. Τελικά έρχεται η οργάνωση, όταν το παιδί χρησιμοποιεί τις πληροφορίες για να προκαλέσει μια απάντηση. Αυτό μπορεί να είναι μια συναισθηματική συμπεριφορά, μια σωματική ενέργεια ή μια γνωστική απάντηση.
Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας
Όταν η αισθητηριακή είσοδος δεν ενσωματώνεται ή οργανώνεται κατάλληλα στον εγκέφαλο, τα παιδιά βιώνουν τον κόσμο διαφορετικά. Δεν έχουν πάντα μια ακριβή, αξιόπιστη εικόνα του σώματός τους και του περιβάλλοντος, και αυτή η εσφαλμένη αντίληψη προκαλεί ποικίλου βαθμού προβλήματα στην ανάπτυξη, την επεξεργασία πληροφοριών και τη συμπεριφορά. Επειδή δεν είναι πάντα σε θέση να επεξεργάζονται πληροφορίες που λαμβάνουν μέσω των αισθήσεων, δεν μπορούν εύκολα να προσαρμοστούν σε μια κατάσταση. Η νευροβιολογία των αισθητηριακών συστημάτων είναι δυσλειτουργική και ως εκ τούτου διαστρεβλώνει την ικανότητα του ατόμου να αντιλαμβάνεται σωστά τον κόσμο. Οι άνθρωποι πρέπει να είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται, να ερμηνεύουν και να επεξεργάζονται πληροφορίες ώστε να μπορούν να μάθουν για τον κόσμο γύρω τους. Εάν δεν μπορούν να το κάνουν, μπορεί να αισθάνονται άβολα, κάτι που μπορεί να εκδηλωθεί με συμπεριφορές όπως το χτύπημα των χεριών.
Τα παιδιά με Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας μπορεί να έχουν δυσκολία στην «ανάγνωση ενδείξεων», είτε λεκτικά είτε μη, από το περιβάλλον. Η δυσλειτουργία σε αυτόν τον τομέα καθιστά δύσκολο για τους ανθρώπους να προσαρμοστούν στο περιβάλλον και τη λειτουργία τους όπως κάνουν οι άλλοι. Οι άνθρωποι πρέπει να είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται, να ερμηνεύουν και να επεξεργάζονται πληροφορίες ώστε να μπορούν να μάθουν για τον κόσμο γύρω τους. Εάν δεν μπορούν να το κάνουν, μπορεί να αισθάνονται άβολα, κάτι που μπορεί να εκδηλωθεί με συμπεριφορές όπως το συντονισμό ή το χτύπημα των χεριών.
Τα παιδιά με Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας μπορεί να έχουν δυσκολία στην «ανάγνωση ενδείξεων», είτε λεκτικά είτε μη, από το περιβάλλον. Η δυσλειτουργία σε αυτόν τον τομέα καθιστά δύσκολο για τους ανθρώπους να προσαρμοστούν στο περιβάλλον και τη λειτουργία τους όπως κάνουν οι άλλοι. Μπορεί να είναι υπερευαίσθητα στον ήχο ή την αφή, ή να μην μπορούν να διακρίνουν τους θορύβους που αποσπούν την προσοχή ή τις υφές των ρούχων. Η ανταπόκρισή τους σε αυτά τα ερεθίσματα μπορεί να είναι παρορμητικές κινητικές ενέργειες, θορύβους ή φυγή.
Αυτή η υπερευαισθησία είναι επίσης γνωστή ως υπεραπόκριση ή αισθητηριακή άμυνα. Τα παιδιά με αυτή την απόκριση μπορεί να παραπονιούνται για το πώς νιώθουν τα ρούχα, την ενόχληση μιας ετικέτας ή πώς πρέπει να είναι ακριβώς οι κάλτσες τους. Θα μπορούσαν να είναι επιλεκτικοί και να κολλήσουν σε ένα συγκεκριμένο φαγητό, φτιάχνοντάς το αδύνατο να τους πείσουμε να φάνε οτιδήποτε άλλο. Μπορεί να περπατούν στα δάχτυλα των ποδιών τους για να αποφύγουν την αισθητηριακή είσοδο από το κάτω μέρος των ποδιών τους. Μπορεί να μην είναι σε θέση να ανεχθούν τον κανονικό φωτισμό σε ένα δωμάτιο. Μπορεί να είναι τόσο υπερευαίσθητα στις μυρωδιές που, για παράδειγμα, ένας περίπατος πέρα από το τμήμα κρέατος σε ένα σούπερ μάρκετ είναι αφόρητος. Μερικά παιδιά είναι υπερευαίσθητα στους ήχους και συχνά καλύπτουν τα αυτιά τους, ακόμα και όταν ακούνε αυτό που γενικά θεωρείται ευχάριστος ήχος. Συνήθως αισθάνονται άβολα με τον θόρυβο σε ένα ομαδικό περιβάλλον και συχνά προσπαθούν να αυτορυθμιστούν.Τα παιδιά που είναι υπερευαίσθητα είναι σε εγρήγορση για να προστατευτούν από πραγματικούς ή φανταστικούς κινδύνους σε έναν απρόβλεπτο κόσμο. Η συμπεριφορά τους μπορεί να φαίνεται ανήσυχη, απορροφημένη από τον εαυτό τους ή πεισματάρικη επειδή ο φανταστικός κίνδυνος είναι πολύ πραγματικός γι’ αυτούς.
Τα παιδιά με προβλήματα αισθητηριακής επεξεργασίας μπορεί επίσης να έχουν την αντίθετη απόκριση και να μην ανταποκρίνονται. Αυτή η υποευαισθησία χαρακτηρίζεται από μια ασυνήθιστα υψηλή ανοχή σε περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Αντί να αποφεύγουν τις μυρωδιές, επιδιώκουν να τις αυξήσουν μυρίζοντας ανθρώπους, αντικείμενα και τρόφιμα. Αντί να αποφεύγουν το άγγιγμα, αντιθέτως θα το επιδιώκουν, θα τρακάρουν συνεχώς πάνω σε πράγματα ή θα χτυπούν τα πόδια τους, αναζητώντας επιπλέον ερεθίσματα. Αντί να αποφεύγουν την κίνηση και να κουράζονται εύκολα, μπορεί να λαχταρούν υπερβολικά έντονες κινήσεις και να τους αρέσει να περιστρέφονται, να αιωρούνται και να πηδούν και μπορεί να βρίσκονται σε συνεχή κίνηση. Μπορεί να ζαλιστούν εύκολα – ή και καθόλου. Μπορεί να φαίνονται ανήσυχα και να είναι υπερβολικά δραστήρια επειδή είναι υπό-ανταποκρινόμενα και προσπαθούν να αυξήσουν την εγρήγορσή τους αναζητώντας αισθητηριακή διέγερση. Όταν τα παιδιά αισθάνονται υποτονικά, δεν είναι αρκετά αμυντικά και είναι πιο πιθανό να κάνουν πράγματα που τα βλάπτουν, όπως να τρέχουν στο δρόμο ή να πηδούν από ψηλά σημεία. Συχνά έχουν υψηλό όριο πόνου και μπορεί να τραυματιστούν και να μην το καταλάβουν. Επιπλέον, ορισμένα παιδιά μπορεί να κυμαίνονται μεταξύ αυτών των άκρων. Το επίπεδο διέγερσής τους είναι ασταθές και δεν σχετίζεται απαραίτητα με τα ίδια τα ερεθίσματα. Αυτό σημαίνει ότι θα ήταν πολύ δύσκολο να προβλέψουμε πώς θα αντιδράσουν.
Όπως επισημαίνει η Carol Kranowitz στο βιβλίο της, The Out-of-Sync Child (2005, σελ. 78), «Το παιδί μπορεί να ανταποκρίνεται υπερβολικά ή να υπό – ανταποκρίνεται σε ένα αισθητήριο σύστημα ή μπορεί να ανταποκρίνεται υπερβολικά σε ένα είδος αίσθησης και υπό – ανταποκρίνεται σε άλλον, ή μπορεί να ανταποκρίνεται διαφορετικά στο ίδιο ερέθισμα ανάλογα με το χρόνο και το πλαίσιο, που κυμαίνονται εμπρός και πίσω. Χθες, μετά από ένα μεγάλο διάλειμμα, μπορεί να αντιμετώπισε καλά έναν συναγερμό πυρκαγιάς. Σήμερα, όταν ακυρώνεται το διάλειμμα, μπορεί να έχει μια κατάρρευση όταν κλείνει μια πόρτα. Το πλαίσιο κάνει τεράστια διαφορά».
