Γράφει η Μαίρη Μαρκογιαννάκη, Εκπαιδευτικός σε δημόσιο σχολείο των Αθηνών – Εξειδικευμένη σε ζητήματα ειδικής αγωγής και εφηβικής υγείας
Τον τελευταίο καιρό ακούμε ή -ακόμη χειρότερα- γινόμαστε μάρτυρες περιστατικών βίας που λαμβάνουν χώρα εντός σχολείων, εντός ή εκτός σχολικού προγράμματος, σε τάξεις, αυλές ή γύρω από το σχολείο, μεταξύ μελών της σχολικής κοινότητας και κυρίως μεταξύ μαθητών. Η σχολική βία, όρος ενδεικτικός του τόπου και όχι του τρόπου βίας, είναι μια πραγματικότητα που συμβαίνει -με διαφορετική ένταση και συχνότητα ενδεχομένως- και στα πιο «καλά σχολεία».
Γονείς κι εκπαιδευτικοί αγωνιούν, αλλά πολλές φορές νιώθουν ανήμποροι να ανακόψουν την ορμή τέτοιων περιστατικών αφ’ ης στιγμής εκδηλωθούν. Και δεν αναφερόμαστε σε bullying, σε μία δηλαδή συστηματική όχληση σε σωματικό, ψυχολογικό ή λεκτικό επίπεδο, αναφερόμαστε στη στυγνή βία, στη βία με πρόθεση τη βλάβη του θύματος, την επικράτηση και την ανάδειξη της ισχύος του θύτη.
Γίνονται τα παιδιά όλο και πιο δύσκολα στη διαχείριση; Και αν ναι, γιατί συμβαίνει αυτό; Φταίνε οι γονείς που αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στον γονεϊκό τους ρόλο; Ευθύνονται τα «όρια» που δεν τίθενται με σαφήνεια από τις οικογένειες και τα σχολεία; Είναι τα παιδιά, ως δέκτες πολλαπλών ερεθισμάτων-συχνά ακατάλληλων και βίαιων- δύσκολα στην προσέγγιση λόγω του τεχνολογικού χάσματος μεταξύ των γενεών;
Το γιατί υπάρχει έξαρση των φαινομένων σχολικής βίας δεν μπορούμε να το απαντήσουμε με ασφάλεια. Είναι ζήτημα πολυπαραγοντικό και χρήζει παρατήρησης και ενδελεχούς μελέτης. Πάντως είναι σαφές πως πλέον δεν μπορούμε να μετατοπίσουμε την ευθύνη στον covid, τον εγκλεισμό και την απουσία κοινωνικοποίησης μεταξύ των μαθητών.
Γνωρίζουμε, ωστόσο, από την έρευνα κάποιους παράγοντες που συσχετίζονται θετικά με υιοθέτηση βίαιων συμπεριφορών από μαθητές. Τέτοιοι είναι:
-η φτωχή ακαδημαϊκή απόδοση
-το ιστορικό βίας
-η υπερκινητική ή παρορμητική προσωπικότητα
-τα προβλήματα ψυχικής υγείας
-να έχει υπάρξει μάρτυρας ή θύμα βίας/σεξουαλικής κακοποίησης
-η χρήση αλκοόλ, ουσιών, τσιγάρων
-οι δυσλειτουργικές οικογενειακές σχέσεις
-η ενδοοικογενειακή βία
-η πρόσβαση σε όπλα
-η παρέα με παραβατικούς συνομηλίκους
-η φτώχεια ή υψηλοί δείκτες εγκληματικότητας στην τοπική κοινωνία.
Αν και η συγκέντρωση πολλών από τους παραπάνω παράγοντες στο πρόσωπο ενός μαθητή καλό είναι να βρει σε εγρήγορση τους ενήλικες που τον πλαισιώνουν, ωστόσο δεν συνεπάγεται οπωσδήποτε την εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς από μέρους του.
Καλό είναι να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά για τυχόν ύποπτα σημάδια που υποδηλώνουν βίαιη προσωπικότητα ή την τάση του παιδιού προς βίαιες συμπεριφορές. Τέτοια σημάδια είναι:
-η βία σε ζώα, κατοικίδια και μη
-το ενδιαφέρον και η ενασχόληση με τη βία, με βίαιες ταινίες, βίαια παιχνίδια, όπλα
-τα συχνά και έντονα ξεσπάσματα θυμού
-η συστηματική ανυπακοή σε φορείς εξουσίας (γονείς, καθηγητές κ.λπ.).
Κάποιες φορές οι μαθητές που έχουν υποστεί ή έχουν εκτεθεί σε βία, θεωρούν ότι ο μόνος τρόπος για να μείνουν ασφαλείς είναι να γίνουν και οι ίδιοι βίαιοι. Πολλοί είναι μάλιστα και οι γονείς που το πρεσβεύουν αυτό, «καλύτερα θύτης, παρά θύμα». Αυτή η αίσθηση της ασφάλειας όμως καταρρέει γρήγορα όταν ακολουθήσουν οι συνέπειες-πολλές φορές και ποινικές-, ο διαρκής φόβος των αντιποίνων ή όταν ξεσπάσει μεγαλύτερο κύμα βίας ως εκδίκηση.
Τα παιδιά πρέπει να κατανοήσουν πως οφείλουν να σπάσουν τον φαύλο κύκλο της βίας. Η βία, παρά το ότι μπορεί να είναι προσωρινά ικανοποιητική για κάποιους (αίσθηση υπεροχής, απονομής δικαιοσύνης κ.λπ.), οδηγεί σε σοβαρότερα προβλήματα. Πέραν των σωματικών βλαβών, μπορεί να προκαλέσει χρόνιο άγχος και κατάθλιψη στους εμπλεκομένους. Μάλιστα έχει βρεθεί πως οι μακροχρόνιες τραυματικές εμπειρίες βίας σε παιδιά κι εφήβους, των οποίων ο εγκέφαλος βρίσκεται ακόμη υπό ανάπτυξη, μπορεί να ενεργοποιήσουν τη λεγόμενη «λειτουργία επιβίωσης» στο μυαλό. Στη λειτουργία αυτή, το παιδί προσπαθεί απλώς να «βγάλει τη μέρα», παρουσιάζει αδυναμία συγκέντρωσης, απόσυρση από δραστηριότητες, απομόνωση από συνομηλίκους, πτώση στη σχολική επίδοση κ.α.
Αν δεχτούμε ότι οι μαθητές γίνονται ολοένα και πιο δύσκολοι στη διαχείριση, κατανοούμε ότι η δουλειά του εκπαιδευτικού γίνεται συνεχώς πιο απαιτητική και ο ρόλος του σχολείου ακόμη πιο πολυσχιδής και περίπλοκος. Οι δάσκαλοι/καθηγητές καλούνται να γίνουν ψυχολόγοι, σχολικοί φύλακες, διαμεσολαβητές, δικαστές ακόμη και δεύτεροι «γονείς» προκειμένου να προλάβουν, να περιφρουρήσουν, να περιορίσουν, να σωφρονίσουν, να συμφιλιώσουν, να αγκαλιάσουν τα παιδιά-θύματα, αλλά και τους μαθητές που παραστρατούν, να φυτέψουν τον σπόρο της αγάπης και της ανεκτικότητας ακόμη και στα πιο χέρσα εδάφη.
Τι θα βοηθούσε όλη αυτή την προσπάθεια των εκπαιδευτικών; Από τη μεριά της πολιτείας είναι επιτακτική ανάγκη πλέον να προσληφθούν ψυχολόγοι και κοινωνικοί λειτουργοί στα σχολεία, ως σταθερά πρόσωπα αναφοράς, διαθέσιμα καθ’ όλη τη διάρκεια λειτουργίας του σχολείου. Επίσης, είναι απαραίτητη η μείωση του αριθμού των μαθητών ανά τμήμα για την καλύτερη διαχείριση του δυναμικού και των κρίσεων στο σχολείο. Από τη μεριά των γονιών είναι σημαντική η συνεργασία με το εκπαιδευτικό προσωπικό και τους φορείς που προτείνονται. Θαύματα έχουν γίνει και θα γίνονται, όσο το σχολείο και η οικογένεια είναι μία γροθιά.
Γιατί, ναι, παιδιά είναι και τους συγχωρούμε πολλά, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι είναι και οι αυριανοί ενήλικες.
Πηγές:
1.Ehiri JE, Hitchcock LI, Ejere HO, Mytton JA. Primary prevention interventions for reducing school violence. Cochrane Database Syst Rev. 2017;2017(3):CD006347. doi:10.1002/14651858.CD006347.pub2.
2.Staff, H. (2009). Warning Signs of Violence in Children, HealthyPlace. Retrieved on 12 October 2022 from https://www.healthyplace.com/addictions/center-for-internet-addiction-recovery/warning-signs-of-violence-in-children.
3.CHILD GUIDANCE RESOURCE CENTERS STAFF 12 JUN 2020
Understanding Violent Behavior in Children and Adolescents’, published on AAP.org (2011).
