Του Κωνσταντίνου Βολάκη
Στο αρχιπέλαγος του διαδικτύου, με την θάλασσα των κατευθυνόμενων ειδήσεων, της παραπληροφόρησης, αλλά και των φτηνών αναγνωσμάτων και των επικίνδυνων παιγνιδιών, υπάρχουν για τον σωστό αναζητητή νησίδες που μπορεί να τροφοδοτήσει τη γνώση και να ανασυγκροτήσει την σκέψη του επωφελώς. Το διαδίκτυο υπηρετεί όλες μας τις επιθυμίες χωρίς φραγμούς αισθητικής, ηθικής, εξυπνάδας ή μόρφωσης. Χωρίς διακρίσεις φύλου, εθνικότητας, πολιτικών ή θρησκευτικών αναζητήσεων. Στον κόσμο των ηλεκτρονικών σημάτων που φθάνουν αστραπιαία ενεργοποιώντας την οθόνη του υπολογιστή, το καλό, το κακό ,το σωστό και το λάθος, έχουν δυσδιάκριτα όρια. Η ευκολία που παρέχει η ηλεκτρονική εποχή είναι μια παγίδα, που παρασέρνει αδιακρίτως τα πάντα στο πέρασμά της. Πολλές φορές αναζητώντας ένα συγκεκριμένο θέμα παρασυρόμαστε απο της παράπλευρες περιττές τις περισσότερες φορές πληροφορίες που προτείνονται, με αποτέλεσμα να χάσουμε το θέμα που αναζητάμε, αναλώνοντας πολύτιμο χρόνο. Είναι βέβαιο ότι ο ψηφιακός κόσμος είναι ένα φοβερό αλλά και εξαιρετικά επικίνδυνο εργαλείο που ο χειρισμός του απαιτεί σύνεση. Η επανάσταση στον χώρο της ανάγνωσης δεν έγινε αναίμακτα. Οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, τονίζοντας πως το σύνολο των πληροφοριών αποσυντονίζει τους αναγνώστες και ωθεί σε διάσπαση της προσοχής, με αποτέλεσμα να μην απολαμβάνουν το διάβασμα ή να αδυνατούν να συγκρατήσουν αρκετές λεπτομέρειες. Στο διάβασμα ενός βιβλίου συμβαίνει αυτό το φαινόμενο της πελαγοδρόμησης; Σίγουρα η απάντηση είναι όχι. Το βιβλίο είναι πραγματικά μια καθαρή συνειδητή επιλογή η οποία περιέχει αυτό που ακριβώς αναζητάς Λες: Θέλω αυτό. Και το εννοείς.
Ας μιλήσουμε λοιπόν για το ίντερνετ, για τα βιβλία, την ανάγνωση και τους αναγνώστες.
Τρόποι ανάγνωσης
Η ανάγνωση είναι από μόνη της μια πολύπλοκη διαδικασία που απαιτεί την ενεργοποίηση διαφόρων λειτουργιών του εγκεφάλου. Ο τρόπος όμως με τον οποίο διαβάζουμε δεν είναι πάντα ο ίδιος αλλά διαφοροποιείται κυρίως ανάλογα με τον σκοπό της ανάγνωσης και το είδος των αναγνωστών. Διαφοροποιείται και από τις συνθήκες. Αν αυτό που διαβάζεις είναι κάτι που εσύ πραγματικά θέλεις ή σου επιβάλλεται.. Σύμφωνα με πρόσφατες πανεπιστημιακές μελέτες ο τρόπος με τον οποίο διαβάζουν οι συμβατικοί αναγνώστες διαφέρει εξ ολοκλήρου από τον τρόπο που διαβάζουν οι μελετητές.
Υπέρ-ανάγνωση λόγω όγκου και ευκολίας που παρέχει το διαδίκτυο.
Η πρώτη κατηγορία που αφορά του συμβατικούς αναγνώστες σχετίζεται με την ευρεία χρήση του διαδικτύου. Κάθε φορά που ένας χρήστης περιηγείται στα κοινωνικά δίκτυα, λαμβάνει μηνύματα και απαντά σε αυτά, αναζητά πληροφορίες ή διαβάζει κάποιο άρθρο, εμπλέκεται στη διαδικασία της υπέρ-ανάγνωσης.
Ασυναίσθητα λοιπόν μέσω υπέρ-συνδέσμων, ο κάθε χρήστης παραπέμπεται σε νέες ιστοσελίδες, βίντεο ή εικόνες σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα του.
Προσπαθώντας να διαχειριστεί τον όγκο των πληροφοριών, καταφεύγει σε άλλες πρακτικές όπως το φιλτράρισμα, η επιφανειακή ή τυχαία ανάγνωση τμημάτων κειμένου. Σύμφωνα μάλιστα με πανεπιστημιακή μελέτη κάθε σύγχρονος άνθρωπος θεωρείται εκ των πραγμάτων ένας ένθερμος υπέρ-αναγνώστης.
Ο αναγνώστης της ηλεκτρονικής εποχής.
Η επέλαση της τεχνολογίας έχει μετατρέψει την ανάγνωση από μια προσωπική και μοναχική ενασχόληση σε μια κοινωνική δραστηριότητα. Μέσω διαφόρων ιστοσελίδων και εφαρμογών, ένας χρήστης έχει τη δυνατότητα όχι μόνο να επιλέξει ανάμεσα σε μια σωρεία κειμένων (με καθόλου ή ελάχιστο κόστος) αλλά και να επικοινωνήσει με άλλους χρήστες, ακόμη και με τον δημιουργό του βιβλίου ή της ιστοσελίδας.
Η Αναγνωστική επιλογή ή χρήση του υπολογιστή.
Η ανάγνωση είναι προσωπική σχέση αναγνωστών, βιβλίων, επαγγελματιών του βιβλίου και εκείνων που τα προτείνουν στο κοινό. Κάθε αναγνώστης -παιδί ή ενήλικος- ψάχνει ‘κάτι’ στα βιβλία, το βρίσκει ή δεν το βρίσκει και διαβάζοντας, αποκτά προσωπική αναγνωστική εμπειρία άρα και επιλογή. Η αναγνωστική επιλογή εξαρτάται με τη σειρά της από τη μορφωτική και την πνευματική υποδομή του αναγνώστη-γνώσεις, εμπειρίες, περιβάλλον ανάγνωσης, προσωπικές συνήθειες, οικογενειακή αναγνωστική συμπεριφορά- και την ποικιλία των προσφερόμενων τίτλων. Τα ίδια κριτήρια απαιτούνται για την σωστή χρήση του Ίντερνετ.
Ακόμα και όταν κάποιος ισχυρίζεται πως δεν διαβάζει, δεν είναι αλήθεια. Μπορεί να βαριέται τα βιβλία, αλλά διαβάζει συνεχώς και κάθε στιγμή, από διαφημίσεις μέχρι οδηγίες συσκευών, προσπέκτους προϊόντων, υπότιτλους ταινιών, αναρτήσεις στα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κ.λ.π. Ας μην ξεχνάμε επίσης πως η ανάγνωση δεν περιορίζεται στα βιβλία, αλλά περιλαμβάνει και την ανάγνωση εικόνων που κι αυτές είναι ισχυροί φορείς ιδεών και επικοινωνίας.
Η επιλογή βιβλίου ή του ιντερνετικού site ή προγράμματος.
Επιλέγουν οι ανήλικοι αναγνώστες; Αν ναι, με ποια κριτήρια; Τα παιδιά ξέρουν τι θέλουν και τι τους αρέσει;
Οι ενήλικοι συμφωνούν με τις παιδικές επιλογές;
Άλλοτε συμφωνούν, άλλοτε όχι. Το σύνηθες όμως είναι να επιλέγουν εκείνοι για τα παιδιά, ιδιαίτερα μικρής ηλικίας. Δηλαδή εμμέσως αλλά πολλές φορές το λέω με κάθε επιφύλαξη πρόκειται για μια μορφή άτυπης, ίσως απαραίτητης όμως λογοκρισίας που ασκούν οι γονείς προς τα παιδικά αναγνώσματα ή θεάσεις, όταν δεν συνάδουν με τις δικές τους ατομικές πεποιθήσεις.
Παράλληλα, οι επιλογές/προτάσεις των ενηλίκων προς τα παιδιά και τα βιβλία τους ή το τι θα δουν, διαμορφώνονται επίσης από το κοινωνικό περιβάλλον, το δικό τους μορφωτικό επίπεδο και την εκδοτική προσφορά (πολλές φορές οι παρουσιαστές- παρουσιάστριες που κάνουν βιβλιοπροτάσεις έχουν υλικό συμφέρον).
Η σωστή επιλογή για το παιδικό βιβλίο ή η θέαση, στο ίντερνετ ή στην τηλεόραση πρέπει να ακολουθεί ένα ευρύτερο πλαίσιο, σε περιορισμούς και κριτήρια τα οποία θα είναι ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, δηλαδή ένα παιδί δώδεκα ετών δεν μπορεί να διαβάσει και να καταλάβει «Το Υπόγειο» του Ντοστογιέφσκι, την καταλληλότητα του περιεχομένου, τον βαθμό δυσκολίας του περιεχομένου, δηλαδή δεν θα διαβάσει Νίτσε ή Σοπενχάουερ, τη θεματολογία ανάγνωσης, την τυπολογία των βιβλίων, δηλαδή εάν είναι εικονογραφημένα, παραμύθια, ή κόμιξ.
Ένα άλλο κριτήριο στο οποίο αρκετές φορές λανθασμένα βασίζονται οι ενήλικες για την αγορά παιδικού βιβλίου είναι να χρησιμοποιούν σαν οδηγό επιλογής τα δικά τους παιδικά βιβλία.
Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι οι εποχές αλλάζουν και οι νέες κοινωνικές δομές καλώς ή κακώς, (αυτό δεν θα το αναλύσω) δεν συμφωνούν με τα δικά μας αναγνώσματα. Αλήθεια, έχετε αναρωτηθεί αν η Χάριετ Μπίστερ Στόου, με το βιβλίο της -Η καλύβα του Μπάρμπα Θωμά- σήμερα θα γινόταν γνωστή και το κυριότερο αποδεκτή;
