Γράφει ο Νίκος Κ. Χαβιάρας δ.Φ.
Η σημασία της νίκης στη μάχη στην Πέτρα της Βοιωτίας ήταν καθοριστική, μολονότι οι απώλειες των Οθωμανών δεν ήταν και πολύ μεγάλες (100 νεκροί, αλλά και αρκετές εκατοντάδες τραυματίες και αιχμάλωτοι), ενώ ελάχιστες, όπως τουλάχιστον ο ίδιος ο Δημήτριος Υψηλάντης σημειώνει σε έγγραφό του προς τον Καποδίστρια με ημερομηνία 16 Σεπτεμβρίου 1829, ήταν εκείνες των Ελλήνων: 3 νεκροί και 12 τραυματίες. Μεγαλύτερη σπουδαιότητα έχει το γεγονός ότι οι Τούρκοι, για να κατευθυνθούν πλέον, όπως ήθελαν, προς βορράν, αναγκάσθηκαν να υπογράψουν συνθήκη. Ήταν η πρώτη -και η τελευταία- φορά που τουρκική στρατιωτική δύναμη υποχρεώθηκε να συνθηκολογήσει στο πεδίο της μάχης κατά την ελληνική Επανάσταση.
Ίσως πρέπει να σημειωθεί ότι λίγο πριν από τη νίκη στην Πέτρα, αρχές Αυγούστου του 1829, είχε εκδηλωθεί ανταρσία από το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού στρατού, εξαιτίας της καθυστέρησης στην καταβολή των μισθών και της κακής ποιότητας του σιτηρεσίου. Πάνω από 2000 εγκατέλειψαν λοιπόν τις θέσεις και, μερικοί, και τα όπλα τους, ενώ ο Υψηλάντης είχε περιέλθει σε πολύ άσχημη ψυχολογική κατάσταση. Ευτυχώς οι Τούρκοι δεν το αντιλήφθηκαν και με προσωπική παρέμβαση του Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια πληρώθηκαν τριών μηνών μισθοί στους στρατιώτες (16 Αυγούστου). Έτσι, ανασυντάχθηκαν οι Έλληνες -όσοι έφυγαν, είχαν πάει σχετικά κοντά, στη βάση της Σαλαμίνας- και ήταν πια συνειδητοποιημένοι να πολεμήσουν, αν και «η οργή του Στρατάρχου [Υψηλάντη, για τους στρατιώτες που επέστρεφαν] εφαίνετο και εις τα κλαριά ζωγραφισμένη». Τα γεγονότα περιέγραψε με λεπτομέρειες στα Ενθυμήματα Στρατιωτικά του, καθώς τα έζησε από κοντά, ο Νικόλαος Κασομούλης.
Ας επανέλθουμε, ωστόσο, στη συνθήκη που υπογράφθηκε μεταξύ Υψηλάντη και Οθωμανών, μετά από πολύωρες διαπραγματεύσεις, τη νύχτα της 13ης προς 14 Σεπτεμβρίου. Αυτή τηρήθηκε πλήρως, αν και είχε από τις 2 του μήνα τελειώσει ο ρωσοτουρκικός πόλεμος, αλλά οι δύο πλευρές δεν το γνώριζαν! Επιπλέον, ο Καποδίστριας «αξιοποίησε» τη συνθήκη διεθνώς, καθώς μπορούσε να επιδεικνύει στις συζητήσεις του με τους Ευρωπαίους για τον οριστικό καθορισμό των συνόρων του ελληνικού κράτους ένα επίσημο κείμενο, στο οποίο οι Οθωμανοί αναγνώριζαν την κυριαρχία των Ελλήνων σε ολόκληρη τη Στερεά Ελλάδα. Τέλος, η όλη εξέλιξη που κατέληξε στη μάχη της Πέτρας και την υπογραφή της συνθήκης έδωσε, έστω και στο τέλος του Αγώνα, στον ανιδιοτελή πατριώτη Δημήτριο Υψηλάντη την ευκαιρία να γίνει ο πρωταγωνιστής μιας μεγάλης και σημαντικής ελληνικής νίκης, ευκαιρία που δεν είχε λάβει μέχρι τότε και ασφαλώς του άξιζε.
