Ο τορπιλισμός του «Ελλη» τον Δεκαπενταύγουστο του 1940 στο λιμάνι της Τήνου δεν αποτελεί την πρώτη αλλά τη δεύτερη προσπάθεια βύθισής του μέσα σε πέντε χρόνια. Η πρώτη γίνεται από Ελληνες εν μέσω ενός ακόμα μικρού εμφυλίου.
Το εύδρομο του Βασιλικού Ναυτικού λαμβάνει μέρος στο αποτυχημένο βενιζελικό κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935 και βρίσκεται στο λιμάνι της Καβάλας. Η άμεση κήρυξη στρατιωτικού νόμου από την κυβέρνηση Παναγιώτη Τσαλδάρη καταπνίγει το βενιζελικό κίνημα και έτσι στις 9 Μαρτίου τα πολεμικά πλοία «Σπέτσαι», «Κουντουριώτης» και «Υδρα» εγκλωβίζουν το ξεχασμένο από τους κινηματίες εύδρομο «Ελλη» στο λιμάνι της Καβάλας, με αποτέλεσμα μια λησμονημένη τραγική στιγμή της νεότερης Ιστορίας μας. Η πόλη της Καβάλας βομβαρδίζεται από το ελληνικό Ναυτικό. Παρότι το «Ελλη» έχει την ίδια τύχη, δεν βυθίζεται, ίσως γιατί η μοίρα θέλει αυτό να μη γίνει από Ελληνες, αλλά από Ιταλούς, ελάχιστα χρόνια μετά.
Δύο γράμματα
Αυτόπτης μάρτυρας του σύντομου αυτού ναυτικού εμφυλίου είναι ο αξιωματικός του «Σπέτσαι» Αλέξανδρος Μιχόπουλος, ο οποίος σε δύο γράμματα που στέλνει στην αγαπημένη του μέσα από το πλοίο περιγράφει τον βομβαρδισμό της Καβάλας και του «Ελλη». Το παρακάτω απόσπασμα, που διατηρεί την αρχική του ορθογραφία, δημοσιεύεται στην περιορισμένη για συλλέκτες έκδοση «Το κίνημα του 1935», του Θουκυδίδη Ραβασσόπουλου από τις εκδόσεις «Συλλογές».
Επί των «ΣΠΕΤΣΩΝ» Ναύσταθμος 9/03/35
Αγαπημένη μου
«Χθες όλη την ημέρα σχεδόν είχαμε δοκιμές ταχύτητος και πυροβόλων. Και τα δύο πήγανε θαυμάσια όπως άλλωστε αναμένετο και όπως συνέβη και με τα άλλα πλοία ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗ και ΥΔΡΑΝ. Λοιπόν ό,τι συνέβη χθες και προχθές είναι κάτι φοβερώτερο από ένα κακό όνειρο, απλούστατα γιατί είναι μια φρικτή πραγματικότης.
Στις δύο το μεσημέρι του Σαββάτου αφού πήραμε πλήρες πετρέλαιον και λοιπά εφόδια (πυρομαχικά, νερό κ.λπ.) απεπλεύσαμε για εκτέλεσι πυρών στο Πετροκάραβο (ένα βραχώδες νησάκι προς την Αίγινα). Μετά τα πυρά εκοινοποιήθη στους Αξιωματικούς απόρρητος διαταγή επιχειρήσεων εντός του λιμένος της Καβάλας, αιφνιδιαστικά και με σκοπό την αχρήστευσι των ΨΑΡΩΝ και της ΕΛΛΗΣ που φαίνεται ότι κατά πληροφορίας ευρίσκοντο εκεί.
Επίσης προηγουμένως εκρίνετο να ανιχνεύσομεν για μιαν νηοπομπή με στρατιώτες με σκοπό να βυθίσουμε αμειλίκτως κάθε πλοίο με ανταρτικά στρατεύματα. Πράγματι ξεκινήσαμε αργά το βραδάκι και αφού ψάξαμε πολύ στο Αιγαίο ματαίως για νηοπομπή κατευθύνθημεν, ο ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ, η ΥΔΡΑ και αι ΣΠΕΤΣΑΙ για την Καβάλα με απόλυτο μυστικότητα και σιγήν του ασυρμάτου και επί πλέον τελείως σβηστά φώτα εξωτερικώς. Η τρικυμία και το κρύο δεν περιγράφονται. Δεν σας τα γράφω διά να μην … ζαλισθή το μητερούλι.
Τέλος, κατά τις 6 ½ το πρωί (sorry Κουκούλι, τώρα που σου γράφω παίζει το γραμμόφωνο μες στο Καρρέ, τι νομίζεις; Τις καμπάνες, χρυσό μου, θυμάμαι την όμορφη αγκαλιά, θυμάμαι τα τρελά σου φιλιά) εφθάσαμε στην Καβάλα. Αμοιροι Καβαλιώτες, τι Κυριακή Αποκρηάς επρόκειτο να περάσετε!! Κατά τις 7 διακρίναμε πλησιάσαντες την ΕΛΛΗ μοναχή της στον λιμένα πίσω από ένα μώλο. Χωρίς αργοπορία αρχίσαμε πυρ. Αι αμοβροντίαι ήρχισαν σαν δαιμονισμένες και όλα τα τζάμια, γυαλικά και λοιπά εύθραυστα αντικείμενα έγιναν θρύψαλα.
Το «Ελλη» σε ήρεμα νερά… μεταφορικά και κυριολεκτικά!
Χωρίς λοιπόν να σας τα πολυλογώ, ερρίφθησαν από τα τρία αντιτορπιλικά περί τα 700 βλήματα. Πράγμα δηλαδή πρωτοφανές. Εις την πόλιν της Καβάλας θα έπεσαν περί τα 400 βλήματα με αποτέλεσμα πολυάριθμες πυρκαϊές εις την πόλη. Επίσης επί της ΕΛΛΗΣ έπεσαν πάρα πολλά βλήματα με ζημίες πολλές πάντως αλλά ενεξακρίβωτες. Το πανηγύρι αυτό εκράτησε περίπου μία ώρα. Από την Ελλη, μετά τας πρώτας βολάς απήντησαν με τα πυροβόλα των 15 εκ. ευθύς αμέσως και μόνον μια εξ αυτών μας επλησίασε περί τα 50 μέτρα.
Μετά τις 10 πρώτες ομοβροντές μας τα πυροβόλα της ΕΛΛΗΣ εσίγησαν. Προφανώς ετραυματίσθησαν και εσκοτώθηκαν μερικοί και οι υπόλοιποι, καθώς το πλοίο ήτο πλευρισμένο στον μώλο, εγκατέλειψαν διά ξηράς πυροβόλο και μηχανές και αφήκαν την Ελλη να καίγεται εδώ κι εκεί ή να είναι ημιβυθισμένη ή καμένη ελαφρά ή σοβαρότερα. Μετά τον σφοδρό βομβαρδισμό πόλεως και λιμένος έρχεται το αποφασιστικόν σήμα προς τα ΣΠΕΤΣΑΣ: Πλησιάσατε λιμένα και αιχμαλωτίσατε ΕΛΛΗΝ, δηλ. με άλλα λόγια βγάλτε το φίδι από την τρύπα.
Το πλήρωμα του εύδρομου «Ελλη» πριν από την επίθεση που δέχεται από το «Σπέτσαι».
Πράγματι λοιπόν εκκινήθημεν προς το εσωτερικόν του λιμένος ενώ τα πυροβόλα μας δεν έπαυαν ούτε μια στιγμή ξαναρχίσαντα με μεγαλύτερη ένταση και ομοβροντίες. Πλησιάζομεν εις απόστασιν χιλίων πεντακοσίων μέτρων περίπου για να εκτελέσωμεν την επικίνδυνην αυτήν αποστολήν. Αιφνιδίως, από τα υψώματα της Καβάλας πυκνοί και εύστοχοι κανονιοβολισμοί μάς κάνουν να στρίψουμε ολοταχώς προς τα ανοικτά.
Τα πυρ της πυροβολαρχίας (διότι περί αυτής επρόκειτο) μας στενοχωρεί εξαιρετικά. Εκείνη την στιγμή ήμουν μαζί με τους υπαξιωματικούς μου η μόνη σωτηρία του σκάφους εάν κανένα βλήμα έπεφτε στην πυριτιδαποθήκη ή σε κανένα καζάνι ή μηχανοστάσιον. Ευρισκόμουν πανέτοιμος για τους αναγκαίους χειρισμούς. Σε μια στιγμή πέφτουν μια οβίς 5 περίπου μέτρα δεξιά μας και μια άλλη 5 αριστερά μας. Εκείνη τη στιγμή χρυσό μου Κλειούλι σε βεβαιώ πως χωρίς να φοβούμαι σε ένοιωθα δίπλα μου να μου δίνεις θάρρος. Εβλεπα το θάνατο χωρίς υπερβολή δεξιά και αριστερά, γιατί εάν έπεφτε μια οβίς επάνω στο αντιτορπιλικό μόνο 10-20% πιθανότητες υπήρχε να μην βυθιστούμε και δεν πρόφθαιναν, οι αξιωματικοί ασφαλείας, να προλάβουν την έκρηξη των πυριτιδαποθηκών κατακλύζοντάς τες με θάλασσα».
Ενθουσιασμός πριν από την επίθεση
Στην ίδια γλαφυρή περιγραφή του τραγικού γεγονότος υπάρχει αναφορά στο τι προηγείται της επίθεσης στο «Ελλη», στην ημερήσια διαταγή, καθώς και στον ενθουσιασμό που υπάρχει στις τάξεις των ναυτών του «Σπέτσαι» πριν από τις επιθέσεις στο «Ελλη» και την Καβάλα….
Το «Ελλη» μετά την επίθεση που δέχεται από φίλια πυρά…
«Από χθες το βράδυ είμεθα τελείως έτοιμοι για επιχειρήσεις, σήμερα δε το πρωί εγένετο μεγαλοπρεπής, εν τη απλότητι όμως, τελετή της ανυψώσεως της σημαίας του αρχηγού επί του ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗ. Την ίδιαν στιγμήν ακριβώς ανεγνώσθη εις όλα τα πλοία του Στολίσκου η διαταγή του πλοιάρχου ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ αληθινά εμπνευσμένη, ευθύς κατόπιν όλοι μαζί εφώναξαν: Ζήτω το Εθνος. Η πραγματικά υπέροχος αυτή διαταγή έχει ως εξής:
Υψώνω σήμερον το σήμα μου ως Διοικητού του Στολίσκου αντιτορπιλικών ενώ η εξαπολυθείσα κατά του Εθνους μας ανόσιος θύελλα μαίνεται, του δε Π. Ναυτικού ετρώθη σκληρότατα η τιμή. Δεν είναι του παρόντος η αναζήτηση ευθυνών. Υπενθυμίζω όμως εις όλους, κατά τας παρούσας στιγμάς, καθ’ ως απαιτείται ψυχική μεταξύ όλων μας ενότης προς κοινήν προσπάθειαν των διαταγών μου κατά την ημέραν της αποστολής του Σήματός μου του παρελθόντος Ιουλίου. Κυβερνήται, Αξιωματικοί και πληρώματα του Σ.Α. βοηθήσατέ με να αναζητήσω το πνεύμα του πέρυσι διαλυθέντος Στολίσκου, το δημιουργικό πνεύμα της ευθύτητας και εντιμότητας.
Βοηθήσατέ με να αναλάβωμεν διά των ιδίων μας χειρών και να αποκαθάρωμεν την τρωθείσαν τιμήν του ευγενούς μας σώματος, βοηθήσατέ με να αποκαταστήσωμεν το κύρος των καταπατηθέντων γραπτών και αγράπτων της πατρίδος μας νόμων. Εάν παραστή ανάγκη να προσφύγωμεν εις σκληρότερα των μέτρων, εγώ φέρω την ευθύνην παντός συμβησομένου. Κυβερνήται, Αξιωματικοί και πληρώματα του Σ.Α. επέστη η στιγμή να δείξωμεν εάν δύναται η πατρίς μας να ζήση ή αντιθέτως να εξακολουθήση να σπαράσσεται από κινήματα, οπότε είναι προτιμότερον να απαιτήσωμεν τον επιούσιον εις ξένην χώραν ευνομουμένην αφίνοντες την γην των προγόνων μας εις την διάθεσιν κάθε αντάρτου.
Η διαταγή αυτή τα λέει όλα. Ο ενθουσιασμός των αξιωματικών και των πληρωμάτων είναι απερίγραπτος, η δε κατάσταση των σκαφών εξαιρετική».
