Γράφει ο Στέλιος Κωστάλας
Στην Ελλάδα του 2025, η εργασιακή εξουθένωση δεν είναι πια μια αφηρημένη έννοια περιορισμένη στους κύκλους των ειδικών. Αντιθέτως, έχει μετατραπεί σε μια υπαρξιακή κρίση που διαπερνά κάθε εργασιακό χώρο, από τα γραφεία και τις τηλεδιασκέψεις έως τα καταστήματα λιανικής και τις αποθήκες logistics. Οι εργαζόμενοι βρίσκονται παγιδευμένοι σε ένα μοντέλο που απαιτεί συνεχώς περισσότερα, προσφέροντας διαρκώς λιγότερα. Και το τίμημα είναι ολοένα αυξανόμενο, ψυχική και σωματική κατάρρευση, έλλειψη κινήτρων και συλλογική απελπισία. Πρόσφατα δημοσιεύματα καταγράφουν μια δυσάρεστη κανονικότητα, εργαζόμενοι που δουλεύουν 10 έως 12 ώρες ημερησίως, χωρίς σαφές ωράριο, με αμοιβές που μόλις καλύπτουν βασικές ανάγκες. Η θεσμοθέτηση νέων εργασιακών ρυθμίσεων μέσω των νόμων Χατζηδάκη και Γεωργιάδη, παρότι παρουσιάστηκαν ως μεταρρυθμίσεις υπέρ της «ευελιξίας» και της «προστασίας», δεν φαίνεται να βελτίωσαν την καθημερινότητα των εργαζομένων. Αντίθετα, η αίσθηση αβεβαιότητας και η ασάφεια στις υποχρεώσεις έχουν ενισχυθεί. Παράλληλα, πρόσφατη ακαδημαϊκή μελέτη υπογραμμίζει την εκτεταμένη παρουσία του φαινομένου της επαγγελματικής εξουθένωσης στον ιδιωτικό τομέα. Το λεγόμενο burnout δεν αποτελεί πια αποκλειστικότητα των ιατρών ή των εκπαιδευτικών, συναντάται εξίσου στον κλάδο της τεχνολογίας, του λιανεμπορίου, των υπηρεσιών, ακόμα και ανάμεσα σε ελεύθερους επαγγελματίες. Η πίεση για συνεχή διαθεσιμότητα, η έλλειψη ορίων μεταξύ προσωπικού και επαγγελματικού χρόνου, ιδίως στην τηλεργασία, και η αίσθηση ότι κάθε προσπάθεια δεν οδηγεί πουθενά, γεννούν ένα ψυχολογικό βάρος σχεδόν αβάσταχτο. Η εργασιακή εξουθένωση δεν είναι όμως μόνο ζήτημα ψυχικής υγείας. Έχει άμεσο αντίκτυπο στην οικονομία, μείωση παραγωγικότητας, αύξηση απουσιών, έλλειψη δημιουργικότητας, ακόμα και πρόωρες παραιτήσεις ή «εσωτερικές παραιτήσεις», όταν ο εργαζόμενος μένει τυπικά στη θέση του, αλλά έχει αποσυνδεθεί πλήρως από το έργο του. Πρόκειται για έναν φαύλο κύκλο, η έλλειψη κινήτρων και υποστήριξης εντείνει την εξουθένωση, η οποία με τη σειρά της μειώνει την αποδοτικότητα. Οι αιτίες είναι πολυεπίπεδες. Από τη μία έχουμε την απουσία ουσιαστικού ελέγχου της αγοράς εργασίας, οι επιθεωρήσεις εργασίας είναι ανεπαρκείς και συχνά αποδυναμωμένες. Από την άλλη κυριαρχεί μια εργασιακή κουλτούρα που εξυψώνει την υπεραπασχόληση και υποτιμά την ανάγκη για ισορροπία και αποσυμπίεση. Δεν είναι λίγοι οι εργοδότες που θεωρούν ότι η «σκληρή δουλειά» σημαίνει διαρκή προσβασιμότητα, αδιαφορώντας για τα ανθρώπινα όρια. Αν θέλουμε να αναχαιτίσουμε αυτή την τάση, απαιτείται συντονισμένη δράση, όχι μόνο από την Πολιτεία, αλλά και από τις ίδιες τις επιχειρήσεις. Η ενίσχυση των ελέγχων και η εφαρμογή των νόμων είναι απαραίτητη, αλλά δεν αρκεί. Πρέπει να ενισχυθεί η έννοια της εργασιακής ευημερίας ως θεμελιώδους συνιστώσας της παραγωγικότητας. Αυτό σημαίνει προγράμματα ψυχολογικής υποστήριξης, καθιέρωση του δικαιώματος στην αποσύνδεση από την εργασία εκτός ωραρίου, ενίσχυση του εσωτερικού διαλόγου σε κάθε εργασιακό χώρο και δημιουργία ουσιαστικών ευκαιριών εξέλιξης. Η εργασιακή εξουθένωση δεν είναι ατομικό πρόβλημα, είναι κοινωνικό σύμπτωμα. Αν συνεχίσουμε να την αντιμετωπίζουμε ως αδυναμία ή ως μια παρενέργεια που μπορεί να παραμεριστεί, τότε σύντομα θα έχουμε μπροστά μας μια γενιά εργαζομένων που, απλώς, θα έχουν πάψει να ελπίζουν και να αντέχουν. Για να αλλάξει η κατάσταση, απαιτείται αλλαγή νοοτροπίας, όχι μόνο θεσμική, αλλά και κοινωνική. Η αξιοπρέπεια στην εργασία πρέπει να γίνει συλλογική διεκδίκηση και όχι ατομική πολυτέλεια. Οι εργαζόμενοι χρειάζονται φωνή, στήριξη και πραγματική εκπροσώπηση, σε ένα σύστημα που να αναγνωρίζει τη συμβολή τους και να προστατεύει την υγεία και την ανθρώπινη υπόστασή τους. Η υπερεργασία δεν είναι ένδειξη αφοσίωσης, αλλά σημάδι ενός δυσλειτουργικού μοντέλου. Αν δεν τεθεί τώρα ένα όριο, τότε το κόστος θα είναι πολύ βαρύτερο από έναν κουρασμένο εργαζόμενο. Θα είναι μια ολόκληρη κοινωνία εξουθενωμένη.
