ΒΙΒΛΙΟΤΑΞΙΔΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΙ ΕΦΗΒΟΥΣ
Γράφει και επιμελείται η δρ Αγγελική Μαστρομιχαλάκη, Εκπαιδευτικός – Συγγραφέας
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΙ ΕΦΗΒΟΥΣ… Λίγα λόγια
Η υπόσταση του λογοτεχνικού κειμένου και ο αναγνώστης
Αυτό που κάνει ένα λογοτεχνικό έργο να υπάρχει είναι η συνάντηση του κειμένου με τον αναγνώστη, το κείμενο υπάρχει μέσα από τον αναγνώστη που το διαβάζει. Η ύπαρξη ή, ακριβέστερα, το νόημα του κειμένου θα μπορούσαν να ορισθούν ως η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στους αφηγηματικούς τρόπους και στις υπαρκτές δυνατότητες του πραγματικού αναγνώστη, την εξοικείωσή του δηλαδή με τις λογοτεχνικές συμβάσεις και τη συνολική του εμπειρία.
Το λογοτεχνικό έργο δεν μπορεί να θεωρείται αυθύπαρκτο αντικείμενο. Πρέπει να εξετάζεται μέσα στα συμφραζόμενα των δυναμικών σχέσεων, οι οποίες αποτελούν τη λογοτεχνική διαδικασία. Οι δυναμικές σχέσεις από τα συμφραζόμενα, εκτός από τις τεχνικές της αφήγησης, έχουν και μια δυναμική κατά την αναγνωστική ανταπόκριση, αλλά και με την παιδαγωγική και κοινωνική ιδεολογία που αποτυπώνεται στα κείμενα. Συμβάλλουν, λοιπόν, τα κείμενα στη διαμόρφωση ενός αναγνώστη με προσληπτικό ήθος, ο οποίος εμμέσως διαπαιδαγωγείται αντιδρώντας θετικά στα «μηνύματα».
Είναι πολύ σημαντικό να βοηθήσουμε τα παιδιά και τους νέους στο να μπορούν να μελετούν σωστά και να αναπτύσσουν την κρίση τους. «Το να ασκεί κανείς, λοιπόν, τους νέους αναγνώστες σε πρακτικές ανάγνωσης, ισοδυναμεί με το να τους εφοδιάζει με κριτήρια, για να στοχάζονται κριτικά πάνω στα αναγνώσματά τους και τη ζωή τους, αλλά και με εργαλεία, για να γίνουν και οι ίδιοι παραγωγοί κειμένων, άρα και παραγωγοί νοήματος. Οι μαθητές θα κατασκευάσουν την ταυτότητά τους ως αναγνώστες αλλά και ως κοινωνικά και πολιτισμικά υποκείμενα στο τέρμα μιας διαδρομής, την οποία θα έχουν διανύσει με τη συνοδεία της διαμεσολάβησης του ενήλικα καθηγητή τους. Για να κατασκευάσουν αυτή την ταυτότητα ελεύθερα και αυτοδύναμα, ο τελευταίος οφείλει να τους παρακινεί διαρκώς να αναζητούν, να συγκρίνουν, να λύνουν γρίφους, να δραστηριοποιούνται, να παράγουν, να μαθαίνουν να βρίσκουν σημασίες, να απαντούν σε ερωτήματα και να θέτουν νέα, να μοιράζονται την εμπειρία τους με άλλους αναγνώστες, να αποδέχονται και να απορρίπτουν.
Η αναζήτηση της εσωτερικής ταυτότητας του αναγνώστη
Η νοημοσύνη είναι ένας βασικός μηχανισμός επιβίωσης για τον άνθρωπο. Μέσω αυτού, το άτομο χρησιμοποιεί τις προηγούμενες εμπειρίες του, οικοδομεί νέους τρόπους επίλυσης των προβλημάτων που θέτει το περιβάλλον, αντιμετωπίζει νέες καταστάσεις. Σε όλη αυτή τη διαδικασία σημαντικό ρόλο παίζουν τα συναισθήματα που ενισχύουν τις ιδέες κι αυτές με τη σειρά τους τα συναισθήματα. Η αγάπη, η χαρά, η ικανοποίηση, η ευτυχία, ο ενθουσιασμός, ο φόβος, η θλίψη, ο πόνος, η λύπη, ο θυμός, αλλάζουν με την ηλικία και την εξέλιξη του παιδιού από τη βρεφική ηλικία μέχρι την ενηλικίωσή. Τα συναισθήματα που θα ενσταλαχθούν στην ψυχή ενός παιδιού θα του καθορίσουν και την πορεία της μετέπειτα επαγγελματικής και προσωπικής του ζωής. Θα καθορίσουν τη συναισθηματική νοημοσύνη (Σ.Ν.), μια νέα σχετικά μορφή ευφυΐας, που συνδέεται με τη διανοητική νοημοσύνη όπου η μια συμπληρώνει την άλλη.
Ο αναγνώστης καθώς διαβάζει ένα καλό λογοτεχνικό βιβλίο, ταυτίζεται με τους χαρακτήρες των ηρώων. Κατανοεί τα συναισθήματα των άλλων και διαπιστώνει πως κι ο ίδιος βιώνει όμοια ή παρόμοια συναισθήματα σε παρόμοιες καταστάσεις. Διαπιστώνει επίσης ότι δεν είναι ασυνήθιστο να βιώνει κάποιος πολλά και διαφορετικά συναισθήματα για το ίδιο άτομο.
Πολλές φορές ένα καλό λογοτεχνικό βιβλίο, μπορεί να διεγείρει τη φαντασία του νεαρού αναγνώστη και να την ταξιδέψει σε σκηνές και καταστάσεις που δεν είναι αποδεκτές από την πραγματικότητα. Αυτό θα του δώσει τη δυνατότητα να εκτονώσει τα καταπιεσμένα συναισθήματα του, να γνωρίσει ίσως και κάποιες άλλες πτυχές του εαυτού του, καλά κρυμμένες στα μύχια του πνεύματος και της ψυχής του. Να ανακαλύψει νέες μορφές συναισθημάτων σκέψεων, ανθρωπίνων σχέσεων και να αποκτήσει την «αίσθηση της εσωτερικής ταυτότητας».
Ακόμα το παιδί μέσα από τα λογοτεχνικά αναγνώσματα αναπτύσσει αξίες όπως η αξιοπρέπεια, αγωνιστικότητα, υπομονή, φιλία. Θωρακίζει ακόμα την εθνική του συνείδηση, χωρίς να φωλιάσει στην ψυχή του αισθήματα μισαλλοδοξίας και άκρατου σωβινισμού. Ευαισθητοποιείται σε θέματα διαπολιτισμικά, μαθαίνει να σέβεται το διαφορετικό και να αναγνωρίζει στον Άλλο μια θέση στην κοινωνία και το δικαίωμα στη ζωή.
Μέσα από την ταύτιση με τους χαρακτήρες των ηρώων που συναντά στο κάθε λογοτεχνικό βιβλίο και τη μίμησή τους, όπως και με την αισιόδοξη αντιμετώπιση της ζωής, το παιδί πείθεται ότι ο άνθρωπος εκτιμάται και αγαπιέται όχι για την εντυπωσιακή του εμφάνιση, αλλά για τις αρετές του, τις ικανότητές του, τις αξίες που κουβαλά, για τη δύναμη του χαρακτήρα του. Μαθαίνει ότι κάθε άνθρωπος έχει προικιστεί με χαρίσματα. Με λίγα λόγια ένα καλό λογοτεχνικό βιβλίο μπορεί να βοηθήσει ένα παιδί, που είναι μια υπο-διαμόρφωση ύπαρξη, να διαμορφώσει την αυτοεκτίμησή του.
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ο Αίσωπος
Αίσωπος (625-560 π.Χ). Γεννήθηκε στο Αμόριο της Φρυγίας, και πέθανε στους Δελφούς, όπου είχε σταλεί από το Βασιλιά Κροίσο, γα να λάβει χρησμό του Δελφικού μαντείου, αλλά κατηγορήθηκε εκεί για ιεροσυλία και καταδικάσθηκε σε θάνατο από ιεροδικαστές. Γκρεμίσθηκε δε από την κορυφή του Παρνασσού.
Ο Αίσωπος είναι ο διασημότερος από τους αρχαίους μυθοποιούς, αναμφισβήτητος πατέρας του αρχαίου μύθου. Τη βιογραφία του τη συνέγραψε τον 14ο μ.Χ. αιώνα ο μοναχός Μάξιμος Πλανούδης και περιέχονται σε αυτή ένα σωρό ανέκδοτα γα τη ζωή και την εν γένει δράση του. Θεωρείται επίσης σαν ο κορυφαίος της λεγόμενης “διδακτικής μυθολογίας”. Οι μύθοι του έχουν συγκεντρωθεί σε “Συλλογή Αισώπειων μύθων” και πρωταγωνιστές σε αυτούς είναι, κατά το πλείστον, ορισμένα ζώα, όπως η αλεπού, το λιοντάρι, το ελάφι κ.ά. Είναι δε αυτοί μικρά οικιακά αφηγήματα, διατυπωμένα με μεγάλη συντομία. Ο χαρακτήρας τους είναι ηθικοδιδακτικός, συμβολικός και αλληγορικός. Ο Αίσωπος ήταν ταπεινής καταγωγής και τέρας ασχήμιας αλλά, παράλληλα ήταν ευφυέστατος. Παρά το ότι, όσο ζούσε, ήταν δούλος, οι Αθηναίοι τού έστησαν αργότερα ανδριάντα για να δείξουν έτσι ότι κάθε άνθρωπος αξίας, πρέπει, ανεξάρτητα από την καταγωγή του να τιμάται.
ΠΗΓΗ: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ: «Οι Μύθοι του Αισώπου»
Οι «Μύθοι του Αισώπου», ή «Αισωπικά», είναι συλλογή μύθων που πιστώνονται στον Αίσωπο, έναν σκλάβο και αφηγητή που πιστεύεται ότι έζησε στην αρχαία Ελλάδα μεταξύ 620 και 564 π.Χ. Διαφορετικής προέλευσης, οι ιστορίες που σχετίζονται με το όνομά του έχουν φτάσει στη σύγχρονη εποχή μέσω διαφόρων πηγών και συνεχίζουν να ερμηνεύονται εκ νέου σε διαφορετικούς λεκτικούς καταλόγους και σε δημοφιλή καθώς και καλλιτεχνικά μέσα.
Οι μύθοι ανήκαν αρχικά στην προφορική παράδοση και δεν συγκεντρώθηκαν παρά περίπου τρεις αιώνες μετά τον θάνατο του Αισώπου. Μέχρι εκείνη την εποχή, τού αποδίδονταν διάφορες άλλες ιστορίες, ανέκδοτα και παροιμίες, αν και μέρος αυτού του υλικού προερχόταν από πηγές προγενέστερες από αυτόν ή προερχόταν πέρα από την ελληνική πολιτιστική σφαίρα. Η διαδικασία της συμπερίληψης συνεχίζεται μέχρι σήμερα, με ορισμένους από τους μύθους να μην έχουν καταγραφεί πριν από τον Ύστερο Μεσαίωνα και άλλους να φθάνουν εκτός Ευρώπης. Η διαδικασία είναι συνεχής και νέες ιστορίες εξακολουθούν να προστίθενται στο έργο του Αισώπου, ακόμη και όταν είναι αποδεδειγμένα πιο πρόσφατες εργασίες και μερικές φορές από γνωστούς συγγραφείς.
Τα χειρόγραφα στα Λατινικά και τα Ελληνικά ήταν σημαντικοί οδοί μετάδοσης, αν και οι ποιητικές επεξεργασίες στην ευρωπαϊκή καθομιλουμένη διαμόρφωσαν τελικά μια άλλη. Με την άφιξη της τυπογραφίας, οι συλλογές των Μύθων του Αισώπου ήταν από τα πρώτα βιβλία σε διάφορες γλώσσες. Μέσω των μεταγενέστερων συλλογών και μεταφράσεων ή διασκευών τους, η φήμη του Αισώπου ως παραμυθογράφου μεταδόθηκε σε όλο τον κόσμο.
Αρχικά οι μύθοι απευθύνονταν σε ενήλικες και κάλυπταν θρησκευτικά, κοινωνικά και πολιτικά θέματα. Χρησιμοποιήθηκαν επίσης ως ηθικοί οδηγοί και από την Αναγέννηση και μετά χρησιμοποιήθηκαν ιδιαίτερα για την εκπαίδευση των παιδιών. Η ηθική τους διάσταση ενισχύθηκε στον κόσμο των ενηλίκων μέσω της απεικόνισης σε γλυπτική, ζωγραφική και άλλα εικονογραφικά μέσα, καθώς και προσαρμογή στο δράμα και το τραγούδι. Επιπλέον, υπήρξαν επανερμηνείες της σημασίας των μύθων και αλλαγές στην έμφαση με την πάροδο του χρόνου.
Έχουν γραφτεί και κυκλοφορούν από πολλούς εκδοτικούς οίκους «Μύθοι του Αισώπου».
