Γράφει η Ευγενία Γάλλου
Πολλές φράσεις, προερχόμενες από τα δυνατά αφηγηματικά κείμενα των Ευαγγελίων και από την υψηλή ποίηση που χαρακτηρίζει την υμνολογία της Μ. Εβδομάδας, έχουν εντυπωθεί στη μνήμη και έχουν περάσει στη γλώσσα του λαού. Τέτοιες εκκλησιαστικές φράσεις, με μεταφορική, διευρυμένη ή και παραλλαγμένη, μερικές φορές, σημασία, εμπλούτισαν τη γλώσσα μας και προσέδωσαν κύρος και εκφραστικότητα στον λόγο. Παραθέτουμε ενδεικτικά μερικές:
- «Θέτω το δάχτυλο επί τον τύπον των ήλων»
Σημαίνει ζητώ απτές, χειροπιαστές αποδείξεις.
«Τύπος των ήλων»: το σημάδι από τα καρφιά που ζήτησε να ψηλαφίσει ο Θωμάς, προκειμένου να πιστέψει την ανάσταση του Χριστού.
(…ἐάν μή ἴδω ἐν ταῖς χερσίν αὐτοῦ τόν τύπον τῶν ἥλων καί βάλω τόν δάκτυλόν μου εἰς τόν τύπον τῶν ἥλων… Ιωάνν. 20, 25)
< αρχ.ήλος =καρφί
Παράγωγες λέξεις:
–καθηλώνω = στερεώνω με καρφιά
–καθήλωση= κάρφωμα
–προσηλώνω = καρφώνω, μεταφορ. δίνω αποκλειστική προσοχή,
αφοσιώνομαι
–ξηλώνω = ξεκαρφώνω
*Από παρανόηση της αρχικής σημασίας προέκυψε η μεταφορική χρήση που δηλώνει την πρόθεση των ομιλητών να μπουν στην ουσία ενός ζητήματος, ν’ αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα άμεσα και ευθέως.
- «Διαρρηγνύω τα ιμάτιά μου»
Αυτό λέγεται πως έκανε ο αρχιερέας του Ναού της Ιερουσαλήμ Καϊάφας, όταν άκουσε τον Χριστό να λέει πως είναι Γιος του Θεού, για να διαμαρτυρηθεί με αυτόν τον τρόπο έντονα, καθώς μια τέτοια ομολογία τη θεώρησε βλασφημία.
Ως φράση το «διαρρηγνύω τα ιμάτιά μου» απαντά με διάφορες μορφές τόσο στην Π.Δ. όσο και στην Κ.Δ., αποτελούσε δε ιδιαίτερο εμφατικό τρόπο με τον οποίο οι Ισραηλίτες εξέφραζαν αγανάκτηση (π.χ. Ματθ. 26, 65: τότε ο αρχιερεύς διέρρηξεν τα ιμάτια αυτού).
Αναφέρεται επίσης το βυζαντινό συνήθειο να σκίζουν τα ρούχα τους όσοι διαμαρτύρονταν για κάποιον λόγο.
Τη χρησιμοποιούμε και σήμερα για κάποιον που αγανακτεί ή διαμαρτύρεται ότι κατηγορείται άδικα ή διαμαρτύρεται υπερβολικά.
- «Κρανίου Τόπος»
Άνυδρο ξερό και αφιλόξενο μέρος ή τόπος ολέθρου που υπέστη ολοκληρωτική καταστροφή και ερήμωση έμεινε χωρίς ζωή, π.χ, Χιροσίμα -Ναγκασάκι μετά την ρίψη των ατομικών βομβών, κ.λπ.
Τοπωνύμιο λόφου της Ιερουσαλήμ, όπου σταυρώθηκε ο Χριστός.
«Καὶ φέρουσιν αὐτὸν ἐπὶ Γολγοθᾶν τόπον, ὅ ἐστι μεθερμηνευόμενον κρανίου τόπος» ( Κατά Μάρκον 15.22).
«Καὶ ἐλθόντες εἰς τόπον λεγόμενον Γολγοθᾶ, ὅ ἐστιν Κρανίου Τόπος λεγόμενος»(Κατά Ματθαίον 27.33).
Πιθανολογείται ότι η ονομασία αυτή οφείλεται στη μορφολογία του μικρού λόφου. Κατά την Εβραϊκή παράδοση για την ονοματολογία του Γολγοθά, αναφέρει ότι σε αυτόν τον τόπο είναι θαμμένο το κρανίο του Αδάμ-στα αραμαϊκά Gulgulthā = κρανίο.
Πηγή:
Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη
https://www.sarantakos.com
