Γράφει η Ευγενία Γάλλου
«Κι εσύ, τέκνον Βρούτε;» -«Tu quoque, fili!» (15 Μαρτίου, 44 π.Χ.)
Σύγχρονη παραλλαγή: «και συ Βρούτος;»
Φράση που λέγεται εμφατικά για αχαριστία και προδοσία, αναφερόμενοι σε άτομα που προδίδουν την εμπιστοσύνη μας και ανταποδίδουν τις ευεργεσίες με κακό, ή για δικό μας άνθρωπο που ξαφνικά και αναπάντεχα ανακαλύπτουμε ότι μας προδίδει.
Επιθανάτια ρήση του Ι. Καίσαρα (λέγεται ότι την αναφώνησε στα Ελληνικά), όταν αντιλήφθηκε ότι ανάμεσα στους δολοφόνους του ήταν κι ο Βρούτος, που τον θεωρούσε γιο του και που τόσο τον είχε φροντίσει.
Ο Πλούταρχος αναφέρει τη φράση όχι στον «Βίο του Καίσαρα», αλλά στον «Βίο του Βρούτου» όπου ο συνωμότης είναι το κεντρικό πρόσωπο της βιογραφίας και επομένως τονίζεται με δραματικό τρόπο η προδοσία της συμμετοχής του στη δολοφονία του Καίσαρα.
Ο Σουητώνιος αποδίδει στον Καίσαρα την φράση «Σύ τέκνον» αντικρούοντας προηγούμενη αναφορά του ότι ο Καίσαρας πριν πεθάνει δεν είπε καμιά λέξη.
«Αι Ειδοί του Μαρτίου»
«Ο θάνατος του Καίσαρα» (1804-05), πίνακας του Βιντσέντζο Καμουτσίνι
«Αι ειδοί του Μαρτίου»: φράση που λέγεται για δυσοίωνη ημερομηνία, αποφράδα ημέρα.
«Να φοβάσαι τις ειδούς του Μαρτίου»! Είναι η προειδοποίηση του μάντη προς τον Γάιο Ιούλιο Καίσαρα ενόψει της σχεδιαζόμενης δολοφονίας του από τους συγκλητικούς, όπως την παρουσιάζει ο Σαίξπηρ στο έργο του Ιούλιος Καίσαρ του 1601.
Η λέξη «Ειδοί» προέρχεται από τη ρωμαϊκή λέξη Idus (ήμισυ), που σημαίνει διαίρεση στη μέση, και στο ρωμαϊκό ημερολόγιο σηματοδοτούσε τη μέση του μήνα. Για τους μήνες Μάρτιο, Μάιο, Οκτώβριο και Ιούλιο οι Ειδοί ήταν στις 15 του μήνα και για τους άλλους μήνες ήταν στις 13. Οι Ειδοί του Μαρτίου ήταν ημέρα γιορτής αφιερωμένη στον θεό του πολέμου Άρη (Mars στα λατινικά, από όπου και το όνομα του μήνα Martius / Μάρτιος).
Στις 15 Μαρτίου του 44 π.Χ., στις Ειδούς του Μαρτίου, δολοφονήθηκε ο Καίσαρας στη Γερουσία από πολλούς συγκλητικούς (με 23 μαχαιριές) υπό την ηγεσία του Κάσσιου και του Βρούτου, από όπου και η γνωστή υποτιθέμενη τελευταία φράση του Καίσαρα: «Και συ τέκνον; Et tu Brute», όπως το γράφει ο Σαίξπηρ.
Την προηγούμενη ημέρα της δολοφονίας, στις 14 του Μαρτίου, σε ένα συμπόσιο που παρευρέθηκε ο Καίσαρας, είχε ερωτηθεί ποιον θάνατο θα προτιμούσε. Ο Ρωμαίος ηγέτης τότε απάντησε: «Έναν απροσδόκητο». Όπως και έγινε…
Η προειδοποίηση του μάντη «Να φοβάσαι τις Ειδούς του Μαρτίου» δεν ήταν η μόνη προειδοποίηση που φαίνεται να δέχθηκε ο Καίσαρας. Ο Πλούταρχος αναφέρει μια σειρά άλλων ενδείξεων, όπως ο ταραγμένος ύπνος με κακά όνειρα της γυναίκας του Καίσαρα, Καλπουρνίας, την προηγούμενη νύχτα, που γι’ αυτόν τον λόγο τον παρακάλεσε να μην πάει στη σύγκλητο και σ’ αυτό συνηγόρησαν οι οιωνοσκόποι τους οποίους κάλεσε ο Καίσαρας (αλλά τον έπεισε για το αντίθετο ένας άλλος συνωμότης, ο Δέκιμος Βρούτος!).
Επίσης, καθώς ο Καίσαρας προχωρούσε προς την Γερουσία, έπρεπε να περάσει μέσα από το πλήθος που τον επευφημούσε και τον θαύμαζε. Μέσα στο πλήθος λοιπόν, πρόσεξε τον μάντη και του είπε ειρωνικά «Είδες, ήρθαν οι Ειδοί του Μαρτίου και δεν έπαθα τίποτα», οπότε ο μάντης του απάντησε «Ήρθαν, αλλά δεν πέρασαν ακόμα»! Στη συνέχεια, μέσα στον κόσμο εμφανίστηκε ο Έλληνας σοφιστής Αρτεμίδωρος ο Κνίδιος, που έδωσε στον Καίσαρα ένα σημείωμα με πληροφορίες για τη συνωμοσία εναντίον του με την προτροπή να το διαβάσει (όπως γράφει ο Πλούταρχος) «μόνος και γρήγορα γιατί περιέχει πράγματα σημαντικά». Όμως, ο Καίσαρας δήλωσε επιδεικτικά: «Ό,τι αφορά τον Καίσαρα έρχεται μετά από τα δημόσια πράγματα», θεατρινισμός που του κόστισε τη ζωή του. Κατά άλλη εκδοχή, απασχολημένος με το πλήθος ανθρώπων που του εξέφραζαν τον θαυμασμό τους ή επιχειρούσαν να του εκθέσουν δικά τους αιτήματα, δεν πρόλαβε να το διαβάσει και μπήκε στη Γερουσία κρατώντας το στο χέρι.
Μετά από λίγο θα έπεφτε νεκρός μέσα στη Σύγκλητο, με 23 μαχαιριές από τα χέρια των συνωμοτών, κάτω από το άγαλμα το Πομπήιου.
Επιφανέστεροι μεταξύ των συνωμοτών ο Γάιος Κάσιος Λογγίνος και ο Μάρκος Ιούνιος Βρούτος.
Ο Καβάφης επιλέγει το συγκεκριμένο συμβάν με τον Αρτεμίδωρο για να παρουσιάσει τη στάση του Ιούλιου Καίσαρα, ο οποίος έχοντας παρασυρθεί από την υπεροψία της εξουσίας, δεν δίνει σημασία σ’ εκείνους που επιχειρούν να τον προφυλάξουν. Ο Καίσαρας μέσα στο γενικότερο ενθουσιασμό της καταξίωσής του, θεωρεί εαυτόν υπεράνω κινδύνου και φόβου, γεγονός που δεν του επιτρέπει να λάβει επαρκώς υπόψη του τις προειδοποιήσεις που του γίνονται. Η υπεροψία κι η μέθη της απόλυτης εξουσίας υπονομεύουν τη δυνατότητα του Καίσαρα ν’ αντιληφθεί τον κίνδυνο που τον απειλεί.
«Μάρτιαι Ειδοί»
«Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή.
Και τες φιλοδοξίες σου να υπερνικήσεις
αν δεν μπορείς, με δισταγμό και προφυλάξεις
να τες ακολουθείς. Κι όσο εμπροστά προβαίνεις,
τόσο εξεταστική, προσεκτική να είσαι.
Κι όταν θα φθάσεις στην ακμή σου, Καίσαρ πια·
έτσι περιωνύμου ανθρώπου σχήμα όταν λάβεις,
τότε κυρίως πρόσεξε σα βγεις στον δρόμον έξω,
εξουσιαστής περίβλεπτος με συνοδεία,
αν τύχει και πλησιάσει από τον όχλο
κανένας Aρτεμίδωρος, που φέρνει γράμμα,
και λέγει βιαστικά «Διάβασε αμέσως τούτα,
είναι μεγάλα πράγματα που σ’ ενδιαφέρουν»,
μη λείψεις να σταθείς· μη λείψεις ν’ αναβάλεις
κάθε ομιλίαν ή δουλειά· μη λείψεις τους διαφόρους
που χαιρετούν και προσκυνούν να τους παραμερίσεις
(τους βλέπεις πιο αργά)· ας περιμένει ακόμη
κ’ η Σύγκλητος αυτή, κ’ ευθύς να τα γνωρίσεις
τα σοβαρά γραφόμενα του Aρτεμιδώρου».
Νόμισμα που εξέδωσε ο Μάρκος Ιούνιος Βρούτος, δολοφόνος του Καίσαρα, το φθινόπωρο του 42 π.Χ. με τη συντομογραφία EID MAR κάτω από ένα σκούφο και δύο στιλέτα. Το νόμισμα κόπηκε για τον εορτασμό της δολοφονίας του Ιουλίου Καίσαρα στις 15 Μαρτίου 44 π.Χ.
(Πηγή: Protagon.gr)
