Γράφει ο Μιχαήλ Αλ. Ξυλοπόδης
Παραθέτω κατωτέρω μεταφρασμένο ρεπορτάζ που δημοσιεύτηκε στην έγκριτη αγγλόφωνη εφημερίδα «The Daily Telegraph» στις 18 Μαΐου 1922. Επιμέλεια και μετάφραση Μιχαήλ Αλεξάνδρου Ξυλοπόδη.
ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΘΗΡΙΩΔΙΕΣ ΣΤΗΝ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ
ΒΡΕΤΑΝΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
ΚΕΜΑΛΙΣΤΕΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ
Έχομε το προνόμιο να δώσουμε την ακόλουθη πληροφόρηση αναφορικά με τις πολιτικές συνθήκες στην Τουρκοκρατούμενη Μικρά Ασία από μαρτυρίες τριών έγκριτων Άγγλων άρτι αφιχθέντων από περιοδεία στην Κεντρική Ευρώπη, που διέμειναν περίπου επί δεκαπενθήμερο στη Σαμψούντα, στα βόρεια παράλια της Μικράς Ασίας. Πρόκειται για τον Ταγματάρχη Άνσον, τον κ. Άλεν και τον κ. Μίκαελ Μάσον. Σημειωτέον ότι ο κ. Άλεν δημοσιογραφεί στα έντυπα «Quarterly Review» και «Edinburgh Review» για θέματα που άπτονται Ανατολικών περιοχών και Κεντρικής Ευρώπης και έχει γράψει ένα βιβλίο με τίτλο «The Turks in Europe» (Οι Τούρκοι στην Ευρώπη).
ΜΑΖΙΚΕΣ ΑΠΕΛΑΣΕΙΣ
Αυτά που έγιναν στην πόλη τα αναφέρουν από κοινού και αποτελούν ως επι των πλείστων προσωπικές εμπειρίες και πληροφόρηση από αξιόπιστες πηγές.
«Τον Ιούνιο του 1921 οι Κεμαλιστές άρχισαν να μεταφέρουν Έλληνες άρρενες ηλικίας 14 έως 75 ετών στα βάθη της Τουρκίας. Κατά την παραμονή μας στη Σαμψούντα υπήρχαν μόνο τρεις Έλληνες κάτοικοι – δύο ιερείς και ένας τρόπον τινά Έλληνας δήμαρχος. Είδαμε και άλλους Έλληνες χωρικούς που είχαν συληφθεί και μεταφερθεί εκεί. Η Αμερικανική Αποστολή Πρόνοιας στην Εγγύς Ανατολή μας ενημέρωσε ότι εννέα ελληνικά χωριά παραδόθηκαν στις φλόγες «χαιρετίζοντας», την άφιξη στην περιοχή του Άλι Φέτχι Μπέη. Πληροφορηθήκαμε ότι ο Άλι Φέτχι επροσποιείτο στους Αμερικανούς ότι επρόσκειτο φιλικά απέναντι στους Έλληνες, και ότι προσπαθούσε να ακολουθήσει ηπιότερη πολιτική από εκείνη του Κεμάλ. Η πληροφόρηση μας ήταν ότι όταν άρχισαν οι διωγμοί λίγοι Έλληνες βγήκαν στα βουνά και πολλοί ενσωματώθηκαν στις Τουρκικές συμμορίες λιποτακτών που επεδίδοντο σε ληστείες και πλιάτσικο. Συνεπεία αυτού ο Αλί Φέτχι αξίωσε τελεσιγραφικά από όλους τους Έλληνες πρόσφυγες να προσέλθουν στην πόλη, προσδιορίζοντας ημερομηνία. Είδαμε μερικούς να προσέρχονται, άνδρες, γυναίκες και αγόρια, λοιμοκτονούντες και σε άθλια κατάσταση. Ευρισκόμενοι σε αυτή την αξιοθρήνητη κατάσταση αμέσως φυλακίστηκαν».
«Δεν μας επετράπη να επισκεπτούμε κανένα τουρκικό Ίδρυμα. Η Αμερικανική αποστολή μας πήγε στο νοσοκομείο τους, την πρώτη ημέρα αφίξεως μας, αλλά οι Κεμαλικοί μας προειδοποίησαν να μην ξαναπάμε – αλλά, όντως, ο Ταγματάρχης Άνσον το επεσκέφθη άλλη μια φορά. Είδαμε έναν άνδρα στο νοσοκομείο, έναν Τούρκο που είχε πυροβοληθεί από έναν ομοεθνή του για λόγους εκδίκησης και πληροφορηθήκαμε ότι η επίσημη κεμαλική αστυνομία ευρίσκετο εκεί προσπαθώντας να τον εξαναγκάσει να ομολογήσει ότι πυροβολήθηκε από Έλληνα. Δεν το πέτυχε. Ο άνδρας ακολούθως απεβίωσε. Οποτεδήποτε ένας Τούρκος επυροβολείτο εξηναγκάζετο να ορκιστεί ότι είχε πυροβοληθεί από Έλληνα και όταν αυτό επιτυγχάνετο κάποιος Έλληνας ευρίσκετο εκτεθειμένος. Μαθαίναμε ότι αυτό συνέβαινε καθημερινά. Το ελληνικό τμήμα της πόλης είχε ολοσχερώς λεηλατηθεί, και τα έπιπλα του ελληνικού πληθυσμού επωλούντο στο παζάρι. Ακούγαμε πυροβολισμούς στην πόλη κάθε βράδυ».
«Οι Αμερικάνοι είπαν στις τουρκικές Αρχές ότι θα μπορούσαν να κανονίσουν για 10.000 άπορες Ελληνίδες και Αρμένισες να μεταβούν στην Αμερική, για να εργαστούν ως οικιακοί βοηθοί, αλλά οι Τούρκοι το απέκλεισαν. Υπήρχε ένας ιδιαίτερα απεχθής Τούρκος γιατρός, ο αδελφός του οποίου ήταν προσωπικός αξιωματικός/υπασπιστής του Κεμάλ Πασά. Πάντοτε προσεποιείτο τον φίλο των Αμερικανών, αλλά υπήρχαν μαρτυρίες ότι τους διέβαλε και τους έφερνε αντιμέτωπους με τις τουρκικές Αρχές. Μάθαμε ότι σε μια περίπτωση αρκετοί Έλληνες που ενοσηλεύοντο στο αμερικανικό νοσοκομείο και επρόκειτο να απελαθούν δεν έπρεπε, για λόγους υγείας, να μετακινηθούν, αλλά το άτομο αυτό διέταξε την απόμακρυνσή τους. Έκτοτε κανείς δεν τους ξαναείδε.
ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΟΠΛΩΝ ΑΠΟ ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΟΥΣ
«Κατά τη διάρκεια της παραμονής μας οι Μπολσεβίκοι έστελναν όπλα. Σε μια βδομάδα παρελήφθησαν 750 κιβώτια πολεμοφόδια, τα οποία τοποθετήθηκαν έξω από αποθήκες, οι οποίες σύμφωνα με πληροφορίες μας ήταν γεμάτες από παρόμοιο πολεμικό υλικό. Υπήρχαν περίπου 100 Ρώσοι στην πόλη, όλοι τους οπλισμένοι – άπαντες οπλοφορούσαν – προσκείμενοι φιλικά προς εμάς. Υπήρχαν επίσης 200 Τούρκοι του Πολεμικού Ναυτικού, 300 Τούρκοι στρατιώτες και 2.000 Τσέτες μέσα ή γύρω από την πόλη. Οι Τσέτες δεν αμείβοντο αλλά εξοπλίζονταν από την Κυβέρνηση και εσυντηρούντο λεηλατώντας τους Έλληνες. Ήταν όλοι τους βαριά οπλισμένοι, έφεραν παλάσκες και ήταν εφοδιασμένοι με μαχαίρια, περίστροφα και ότι άλλο μπορούσε κανείς να φανταστεί».
«Μάθαμε ότι κάποια μέρα είχαν συγκεντρώσει μια ομάδα από 90 Ελληνίδες και παιδιά προφανώς για να απελαθούν στην Αμάσεια, αλλά οδηγήθηκαν σε ένα αδιέξοδο δρόμο. Οι Αμερικάνοι είπαν ότι άκουσαν πυροβολισμούς σε εκείνη την περιοχή εκείνη την ώρα και αργότερα την ίδια μέρα οι Τσέτες επέστρεψαν, έχοντας εξολοθρεύσει τα γυναικόπαιδα.
Οι Τούρκοι διέρρεαν ότι η αρχική αιτία όλης αυτής της κατάστασης ήταν ότι το καλοκαίρι ο ελληνικός στόλος κατέπλευσε έξω από τη Σαμψούντα και εκφόρτωσε οπλισμό για τους αντάρτες. Οι Αμερικάνοι επρόσκειντο εξαιρετικά φιλικά προς τους Αρμένιους και τους Έλληνες, αλλά λίγοι Ιταλοί έκαναν ότι μπορούσαν για να εξασφαλίσουν την εύνοια των Τούρκων. Οι Τούρκοι αξιωματούχοι απέφευγαν να μιλούν σε εμάς τους Άγγλους: μας συμπεριφέρονταν ωσάν να ήμασταν σκυλιά – ήταν εξαιρετικά εχθρικοί – αλλά οι απλοί Τούρκοι ήταν πολύ φιλικοί. Μια Σοβιετική Εμπορική αποστολή στην πόλη, που απαρτίζετο από δύο νέους Εβραίους, μας αντιμετώπιζε εχθρικά».
