ΒΙΒΛΙΟΤΑΞΙΔΙA ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥΣ
Γράφει και επιμελείται η δρ Αγγελική Μαστρομιχαλάκη, Εκπαιδευτικός – Συγγραφέας
- ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥΣ… λίγα λόγια
Τι είναι το παραμύθι;
Το παραμύθι είναι μια φανταστική λαϊκή διήγηση, ευχάριστη και ελκυστική, ιδιαίτερα στα παιδιά. Δεν αναφέρεται ποτέ σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, αλλά μεταφέρει αόριστα τον ακροατή στο παρελθόν με την τυπική εισαγωγή: «Μια φορά κι έναν καιρό…». Τα παραμύθια αναφέρονται σ’ έναν κόσμο εξωπραγματικό και το περιεχόμενό τους είναι φανταστικό. Τ’ άψυχα ζωντανεύουν, πολλά ζώα παίρνουν ανθρώπινη μορφή και άλλα έχουν μαγικές ιδιότητες.
Τα παραμύθια έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα. Οι άνθρωποι έλεγαν και λένε διάφορες ιστορίες για ευχάριστα ή τρομακτικά πράγματα, προσπαθώντας να διασκεδάσουν και τους εαυτούς τους αλλά και τους άλλους.
Συνήθως η αφήγηση του παραμυθιού ξεκινά με τη χαρούμενη εισαγωγή:
Κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη
δώσ’ της κλότσο να γυρίσει παραμύθι ν΄ αρχινήσει.
Το τέλος των παραμυθιών είναι κι αυτό ευχάριστο. Οι ήρωες ανταμείβονται για τους κόπους τους και τις ταλαιπωρίες τους. «Κι έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα», ή «Ζούσαν και βασίλευαν και τον κόσμο φίλευαν».
- ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
Η Άλκη (Αγγελική) Ζέη (15 Δεκεμβρίου 1923 – 27 Φεβρουαρίου 2020) γεννήθηκε στην Αθήνα. Ο πατέρας της καταγόταν από την Κρήτη και η μητέρα της από τη Σάμο όπου πέρασε τα πρώτα παιδικά της χρόνια. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών και εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ, παρακινούμενη από την Διδώ Σωτηρίου. Ενώ φοιτούσε στη δραματική σχολή το 1943 γνώρισε τον μελλοντικό της σύζυγο, θεατρικό συγγραφέα Γιώργο Σεβαστίκογλου (1913-1990), με τον οποίο παντρεύτηκε το 1945. Το 1948, ύστερα από την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού στον Εμφύλιο, ο σύζυγός της διέφυγε στην Τασκένδη. Η Ζέη προσπάθησε να τον ακολουθήσει αλλά τη συνέλαβαν και την εξόρισαν στη Χίο λόγω των πολιτικών της πεποιθήσεων.
Έζησε στη Μόσχα και το 1964 επέστρεψε στην Ελλάδα για να ξαναφύγει πάλι το 1967, με την κήρυξη δικτατορίας -αυτή τη φορά για το Παρίσι- και να επιστρέψει οριστικά όταν έπεσε η απριλιανή χούντα. Πρώτο της μυθιστόρημα, εμπνευσμένο από τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο, ήταν το “Καπλάνι της βιτρίνας”. Ακολούθησαν τα έργα της “Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου”, “Κοντά στις ράγες”, “Ο θείος Πλάτων”, “Μια Κυριακή του Απρίλη”, “Τα παπούτσια του Αννίβα”, “Η μωβ ομπρέλα”, που αγαπήθηκαν από τα παιδιά στην Ελλάδα και το εξωτερικό. “Το Καπλάνι της Βιτρίνας”, “Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου” και το “Κοντά στις ράγες” βραβεύτηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες με το Βραβείο Μίλντρεντ Μπάτσελντερ 1974,1974 και 1976, που δίνεται στο καλύτερο μεταφρασμένο παιδικό βιβλίο. Στον Κέδρο εξέδωσε το 1987 το πρώτο της μυθιστόρημα για ενηλίκους, την “Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα”, που επίσης αγαπήθηκε πολύ και πούλησε περισσότερα από 135.000 αντίτυπα.
Το 1992 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Παιδικής Λογοτεχνίας, το 2002 με το βραβείο Giuseppe Acerbi (Καστέλ Γκοφρέντο, Ιταλία) για την “Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα”, το 2003 με το βραβείο Εφηβικού Βιβλίου του περιοδικού “Διαβάζω” για το βιβλίο της “Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της” και το 2010 με το βραβείο του Ιδρύματος Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της. Το 2008 ήταν υποψήφια για το διεθνές βραβείο παιδικής λογοτεχνίας Άστριντ Λίντνγκρεν. Το 2012 αναγορεύθηκε επίτιμη διδάκτορας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών και Επιστημών Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου και το 2015 επίτιμη διδάκτορας της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών. Τα τελευταία βιβλία της, όλα με μεγάλη επιτυχία, ήταν “Ο ψεύτης παππούς” (2017), που έγινε σειρά στην τηλεόραση, “Πόσο θα ζήσεις ακόμα, γιαγιά;” (2017), “Η βιβλιοθήκη της Άλκης Ζέη” (2018) “Ένα παιδί από το πουθενά” (2019) και το τελευταίο βιβλίο της ¨Ο νυχτερινός περίπατος της γιαγιάς¨(2020). Έφυγε από τη ζωή “πλήρης ημερών” το βράδυ της 27 Φεβρουαρίου 2020, σε ηλικία 96 ετών.
- ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ: Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου (εκδ. Μεταίχμιο)
Ένα μυθιστόρημα ξεχωριστό με ήρωα ένα αγόρι, τον Πέτρο, που στην ηλικία των εννιά ετών ζει τον πόλεμο του 1940 και κατόπιν μεγαλώνει μέσα στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς Αθήνα. Με οδηγό τους αγαπημένους του ήρωες από την ελληνική ιστορία και την εφηβεία προ των πυλών ο Πέτρος, με την αδελφή του και τους φίλους του, δε διστάζει να πάρει μέρος στην Αντίσταση, έχοντας πάντα για σύνθημα ένα τραγούδι: “Πάντα μπροστά μας, για μια καινούρια ζωή”…
Ένα βιβλίο όπου οι αναγνώστες μπορούν να θαυμάσουν το θάρρος και την επινοητικότητα του Πέτρου, του μικρού αυτού αντιστασιακού που έκανε τη ζωή δύσκολη στους Ιταλούς και Γερμανούς κατακτητές. Ταυτόχρονα η οικογένεια του ήρωα καθημερινά μέσα από το κείμενο παλεύει να κρατηθεί ζωντανή και ενωμένη, ενώ πεινάει και κρυώνει, μπορεί να αντιστέκεται και στο τέλος να νικάει.
Το βιβλίο αναπτύσσεται σε τέσσερα μέρη:
Το α΄ μέρος («Όχι») του βιβλίου ξεκινάει με τον θάνατο του τριζονιού του Πέτρου στις 27 του Οκτωβρίου 1940, μια ημέρα πριν την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου. Την θλίψη του Πέτρου για τον θάνατο του τριζονιού θα την διαδεχθεί ο ενθουσιασμός για τις νίκες του Ελληνικού Στρατού, και αργότερα η πίκρα για την ήττα και την εισβολή των Γερμανών.
Στο β΄ μέρος («Πεινάααω»), όλα αλλάζουν για τον Πέτρο και την οικογένειά του. Όλοι τους ζουν τον πρώτο δύσκολο χειμώνα της Κατοχής. Η πείνα ταλαιπωρεί τον παππού του και σκοτώνει την γιαγιά ενός φίλου του, του Σωτήρη.
Στο γ΄ μέρος («Συσσίτιο»), στο σχολείο του Πέτρου αρχίζουν τα συσσίτια, ενώ ο Πέτρος αρχίζει να συνειδητοποιεί πως αρχίζει η Αντίσταση στους κατακτητές.
Στο δ΄ μέρος («Λευτεριά ή θάνατος»), ο Πέτρος και ο Σωτήρης συμμετέχουν σε αντιστασιακές πράξεις αλλά γνωρίζουν και την βαρβαρότητα των κατακτητών, οι οποίοι θα σκοτώσουν τον φίλο του Πέτρου. Το βιβλίο τελειώνει στις 12 Οκτωβρίου 1944, την επομένη της αποχώρησης των Γερμανών από την Αθήνα. Ο Πέτρος «είναι άντρας πια, δεκατριώ χρονώ»!
Βλέπουμε μέσα από τα παιδικά μάτια όλη τη φρίκη της Κατοχής, την πείνα, το φόβο, τους ανθρώπους να αλλάζουν, να γίνονται σκληροί, να παλεύουν με νύχια και με δόντια να κρατηθούν στη ζωή, να αντιστέκονται ή να πατάνε επι πτωμάτων εκμεταλλευόμενοι τις περιστάσεις προς όφελος τους. Ο Πέτρος αναγκάστηκε να μεγαλώσει πριν την ώρα του ,όπως τόσα και τόσα παιδιά τότε (αλλά και σήμερα) και καταλήγει στο τέλος του βιβλίου “άντρας πια, δεκατριώ χρονώ!”
Το σημαντικό στα ιστορικά μυθιστορήματα είναι ότι δεν αποτελούν μια απλή καταγραφή ιστορικών γεγονότων αλλά είναι ζυμωμένα με τα αυτοβιογραφικά βιώματα των ηρώων της, γεγονός που συμβαίνει στα περισσότερα έργα της Α. Ζέη.
Το μυθιστόρημα διασκευάστηκε και παρουσιάζεται στο Θέατρο, σε σκηνοθεσία του Τάκη Τζαμαργιά. Αποτελεί μία συγκινησιακή, έντονη και βαθιά σκεπτόμενη παράσταση που μεταφέρει γλαφυρότατα το κλίμα της εποχής της Κατοχής στην Ελλάδα μέσα από τα μάτια και την αθωότητα μίας παιδικής ψυχής. Η μελέτη του βιβλίου ή και η παρακολούθηση της παράστασης αποτελούν αφορμή για γονείς και εκπαιδευτικούς να ανοίξουν μία συζήτηση με τα παιδιά και τους εφήβους για τη φρίκη του πολέμου, τη βία, την αδικία, τη φτώχεια, την απώλεια και την αξία της ανθρώπινης ζωής.
