Γράφει ο Νίκος Κ. Χαβιάρας δ.Φ.
Στα μέσα Μαρτίου του 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ίδρυσε στην πόλη Φωξάνη (Focsani) της Μολδαβίας το πρώτο οργανωμένο στρατιωτικό σώμα της ελληνικής Επανάστασης, τον Ιερό Λόχο, ονομάζοντάς το έτσι από εκείνον των αρχαίων Θηβών. Τον αποτελούσαν εθελοντές σπουδαστές ευρωπαϊκών πανεπιστημίων από τις ελληνικές παροικίες της Μολδοβλαχίας και μαθητές του Ελληνικού Σχολείου της Οδησσού. Αφού ολοκληρώθηκε η εκπαίδευσή τους, έγινε στη Φωξάνη λαμπρή τελετή ορκωμοσίας σύμφωνα με τα πρότυπα της τσαρικής Ρωσίας και κατόπιν παρέλασαν τραγουδώντας θούριο που είχε συνθέσει ο Αδαμάντιος Κοραής. Αρχικά οι Ιερολοχίτες ήταν 120, αλλά τελικά έφθασαν τους 400. Οι στολές τους ήταν εντυπωσιακές, φτιαγμένες από ολόμαλλη μαύρη τσόχα. Αρχηγός του Ιερού Λόχου ορίσθηκε ο Γεώργιος Καντακουζηνός, πρώην αξιωματικός του ρωσικού στρατού, τον οποίον όμως σύντομα ο Υψηλάντης παραμέρισε.
Μία στην ουσία ήταν η μάχη στην οποία πολέμησε ο Ιερός Λόχος, αυτή στο Δραγατσάνι, μια μικρή πόλη της Βλαχίας, στις 7 Ιουνίου 1821. Αμέσως μετά από τριήμερη σκληρή πορεία κάτω από αντίξοες καιρικές συνθήκες, περίπου 380 άνδρες του Ιερού Λόχου μπήκαν στη μάχη, ενώ το ιππικό υπό τον Βασίλειο Καραβία, που είχε αρχίσει χωρίς σχετική εντολή τις εχθροπραξίες, υποχώρησε προς το γειτονικό δάσος. Έτσι, στην ουσία προδομένος, ο Ιερός Λόχος, παρά τον ηρωισμό που επέδειξαν τα νεαρά μέλη του, αρνούμενοι μάλιστα πρόσκληση να παραδοθούν, αποδεκατίσθηκε από τους Τούρκους: 25 αξιωματικοί και 180 στρατιώτες σκοτώθηκαν, ενώ οι 37 αιχμάλωτοι που στάλθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, αποκεφαλίσθηκαν εκεί. Η άφιξη στο πεδίο της μάχης του γενναίου Γεωργάκη Ολύμπιου (1772-1821) με τους άνδρες του διέσωσε τους υπόλοιπους 136, καθώς και τη σημαία του Ιερού Λόχου. Ανάμεσα στους διασωθέντες συγκαταλέγονται ο αρχηγός του Λόχου στη μάχη Νικόλαος Υψηλάντης (1796-1833), αδελφός του Αλεξάνδρου και του Δημητρίου, και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ (1790-1851), ένας από τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας.
Ο Αλ. Υψηλάντης στην τελευταία του διαταγή ως αρχιστράτηγος (8 Ιουνίου 1821) αναφέρεται στην αυτοθυσία των παλικαριών του Ιερού Λόχου, η ανάμνηση των οποίων «θα είναι πάντοτε το μόνον δροσιστικό ποτό της ψυχής [του]». Επίσης, μία από τις ωραιότερες ωδές του Ανδρέα Κάλβου επιγράφεται «Εις Ιερόν Λόχον», χαρίζοντας στους Ιερολοχίτες την αθανασία μέσω της ποίησης.
