Γράφει ο Νίκος Κ. Χαβιάρας δ.Φ.
Δεν είναι ευρέως γνωστό ότι και ένας απόγονος, στενόςσυγγενής του Ναπολέοντα Α΄ (του Μεγάλου), ανήκε στη χορεία των φιλελλήνων. Πρόκειται για τον Παύλο Μαρία Βοναπάρτη, που ήταν ανιψιός του Ναπολέοντα, γιος του αδελφού του Λουκιανού και της Αλεξανδρίναςντε Μπλεσάμπ. Γεννήθηκε στο Κανίνο της Ιταλίας στις 19 Φεβρουαρίου 1809.
Το Μάρτιο του 1827, ενώ ο Παύλος Βοναπάρτης είχε ξεκινήσει τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, έφυγε από την πόλη κρυφά από τους γονείς του για την Ανκόνα. Από εκεί, με άλλο όνομα, μπήκε σε πλοίο για την Ελλάδα, για να συμμετάσχει στον Αγώνα των Ελλήνων. Από τα Ιόνια νησιά, βρέθηκε να υπηρετεί υπό τον ναύαρχο Κόχραν, στόλαρχο των Ελλήνων, στη ναυαρχίδα «Ελλάς». Ενώ το πλοίο βρισκόταν κοντά στις Σπέτσες, στις 25 Αυγούστου/6 Σεπτεμβρίου 1827, τονΠαύλο καρτερούσε ο θάνατος. Καθώς επιχειρούσε να καθαρίσει τη «δίκαννον πιστόλαν» του, αυτήεκπυρσοκρότησε και τον τραυμάτισε θανάσιμα στην κοιλιακή χώρα. Την επομένη, 7 Σεπτεμβρίου, πέθανε στο Ναύπλιο. Δεν ήταν ούτε 19 ετών. Ο άδικος θάνατος του νεαρού Βοναπάρτη προκάλεσε εντύπωση και θλίψη στους Έλληνες.
Σύμφωνα με τις πηγές της εποχής, ο Παύλος διαπνεόταν από φιλελεύθερα αισθήματα, έμοιαζε φυσιογνωμικά με τον διάσημο θείο του και «ήτο στολισμένος με πολλά φυσικά και ηθικά προτερήματα». Ο Νότης Μπότσαρης, με τον οποίο ο νεαρός είχε έλθει σε επαφή καθώς θαύμαζε την ηρωίδα κόρη του Λένω, λέγεται ότι του ετοίμαζε προξενιό με συγγένισσά του. Για το θάνατο του Παύλου αναπτύχθηκαν κάποιες θεωρίες συνωμοσίας, καθώς συνέβη στο πλοίο του Βρετανού Κόχραν (ο πατέρας του Λουκιανός Βοναπάρτης είχε συλληφθεί παλαιότερα από τους Άγγλους και κρατήθηκε στην Αγγλία πέντε χρόνια). Ωστόσο, η μαρτυρία του Αμερικανού φιλέλληνα και ιατρού Σάμιουελ Χάου στο ημερολόγιό του ότι ο Κόχραν, μόλις διαπιστώθηκε ότι το τραύμα του Βοναπάρτη ήταν θανατηφόρο, «ήρχισε να βηματίζη εις την καμπίνα του κλαίων ως παιδίον», φαίνεται να καταρρίπτει τις θεωρίες αυτές. Το σώμα τουΠαύλου ταριχεύθηκε και διατηρήθηκε επί σχεδόν πέντε χρόνια μέσα σε ένα βαρέλι ρούμι στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου στις Σπέτσες. Μετά το τέλος του Αγώνα, το 1832, το παρέλαβε το Γαλλικό ναυτικό και το ενταφίασε στο νησί Σφακτηρία, στο μαυσωλείο των Γάλλων πεσόντων στη ναυμαχία του Ναυαρίνου.
