Τα συνθετικά ανθρώπινα έμβρυα που δημιούργησαν οι επιστήμονες χρησιμοποιώντας βλαστικά κύτταρα, παρακάμπτουν την ανάγκη για χρήση ωαρίων ή σπέρματος.
Αυτού του είδους οι τεχνολογίες όμως, όσο πρωτοποριακές και να είναι και όσα οφέλη και να έχουν, εγείρουν και κάποια σοβαρά ηθικά και νομικά ζητήματα και δε γνωρίζουμε πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να χαρτογραφηθεί το όριο ανάμεσα σε αυτά τα δύο.
Κάποια από τα ηθικά και νομικά ζητήματα που προκύπτουν είναι αρχικά το διεθνές αποδεκτό όριο για τη χρήση ανθρώπινων εμβρύων για ερευνητικούς σκοπούς μέχρι τη 14η μέρα από τη γονιμοποίηση και κατά πόσο είναι αποδεκτό να ξεπεραστεί αυτό το όριο των 14 ημερών. Επιπλέον η μελέτη μιας οντότητας που έχει χαρακτηριστικά ταυτόσημα με εκείνα του ανθρώπου στις 7 ή στις 14 ή στις 21 εβδομάδες αρχίζει να γίνεται επίσης ηθικά αμφιλεγόμενο και θα προκύπτουν ζητήματα για τις ερευνητικές πρακτικές. Και αυτό γιατί όσο περισσότερο τα εργαστηριακά πρότυπα εμβρύων θα μοιάζουν με τα ανθρώπινα έμβρυα που έχουν προκύψει μέσω αναπαραγωγής, τόσο περισσότερο θα αδυνατίζει η ηθική διαφορά μεταξύ τους ως προς τη μεταχείρισή τους.
Το Ηνωμένο Βασίλειο και αρκετές άλλες χώρες, δεν περιλαμβάνουν στις ισχύουσες νομοθεσίες τους ένα πλαίσιο κανονισμών για την τεχνολογία για τα συνθετικά ανθρώπινα έμβρυα, παρά το γεγονός ότι μπορεί να αποφέρει πολλά οφέλη.
Και τέλος στα ηθικά και νομικά ζητήματα εισέρχεται και η ευκολία ή αντίστοιχα η δυσκολία του να δημιουργηθεί μια κοινή διεθνή αντιμετώπιση αυτών των τόσο αμφιλεγόμενων ζητημάτων.
Η ανακοίνωση των επιστημόνων για τα συνθετικά ανθρώπινα έμβρυα έχει προκαλέσει πολλές αντιδράσεις. Ποια θα είναι η ηθική υπόσταση των νέων αυτών οντοτήτων, που δεν προκύπτουν από γονιμοποίηση; Με ποιον τρόπο θα μπορέσουν οι επιστήμονες να δημιουργήσουν διαφορετικά χαρακτηριστικά για το κάθε έμβρυο; Και αν εν τέλει δεν το καταφέρουν, θα είναι όλα τα συνθετικά έμβρυα πανομοιότυπα, σαν κλώνοι; Πολλά είναι τα ερωτήματα που προκύπτουν.
Οι ειδικοί, κ. Σταυρούλα Τσινόρεμα και κ. Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης θα δώσουν κάποιες απαντήσεις σχετικά με τις απορίες που γεννιούνται.
Η κ. Σταυρούλα Τσινόρεμα, καθηγήτρια Σύγχρονης και Νεότερης Φιλοσοφίας και Βιοηθικής στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης, δίνει μια πρώτη εξήγηση σχετικά με τη χαρτογράφηση του ορίου ανάμεσα στα ηθικά και νομικά ζητήματα, λέγοντας τα εξής: «Καταρχάς, πρόκειται για εντυπωσιακά ερευνητικά πορίσματα, τουλάχιστον όπως ανακοινώθηκαν, σύμφωνα με τα οποία για πρώτη φορά δημιουργήθηκαν πλήρη ζώντα πρότυπα ανθρώπινων εμβρύων, που έχουν φτάσει μέχρι το βιολογικό στάδιο της γαστρίωσης (κατά τη γαστρίωση, τα κύτταρα από την εσωτερική κυτταρική μάζα της βλαστοκύστης ή της βλαστούλας υφίστανται μορφογενετικές κινήσεις, μετατοπίζονται και αναδιατάσσονται σε νέες θέσεις. Αυτή η κυτταρική κίνηση είναι ζωτικής σημασίας για το σχηματισμό των τριών βλαστικών στοιβάδων: εξώδερμα, μεσόδερμα και ενδόδερμα), το πιο προηγμένο αναπτυξιακό στάδιο που έχουν επιτύχει δομές κατασκευασμένες με τεχνητό τρόπο στο εργαστήριο και είναι πανομοιότυπες με ανθρώπινο έμβρυο.
Οι προσδοκίες για οφέλη είναι αυξημένες, αναφορικά τόσο με τη βασική επιστημονική γνώση της κυτταρικής διαφοροποίησης και των πρώιμων αναπτυξιακών σταδίων της ανθρώπινης ζωής, όσο και με ειδικές ιατρικές εφαρμογές όπως η κατανόηση κληρονομικών ασθενειών, αναπτυξιακών και γενετικών ανωμαλιών, αιτίων της υπογονιμότητας, προβλημάτων στην εγκυμοσύνη, κλπ.
Υπόσχονται αυτές οι έρευνες να ρίξουν περισσότερο φως σε ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της ζωής, το «μαύρο κουτί» των πρώιμων σταδίων της ανθρωπογένεσης, διανοίγοντας ταυτοχρόνως επαναστατικές προοπτικές για ασφαλέστερες και αποτελεσματικότερες θεραπείες.
Ειδικότερα, ορισμένοι υποστηρίζουν πως, καθώς πρόκειται για τεχνητά κατασκευασμένα πρότυπα εμβρύων, η έρευνα σε αυτά δεν υπόκειται, και δεν θα πρέπει να υπόκειται, στο νομοθετικό όριο των 14 ημερών από τη γονιμοποίηση, όπως ισχύει σήμερα στις περισσότερες χώρες, για τη διεξαγωγή πειραματισμού με ανθρώπινα έμβρυα. Η ιδέα λοιπόν είναι ότι, με τη δημιουργία των εμβρυικών προτύπων, θα καταστεί δυνατό να διευρυνθεί η έρευνα σε στάδια μεταγενέστερα των 14 ημερών, και έτσι να δημιουργηθούν προοπτικές για διευρυμένη κατανόηση κατοπινότερων σταδίων της ανθρώπινης εμβρυικής ανάπτυξης. Με τις νέες τεχνικές, υποστηρίζουν, αίρονται δυνητικά ηθικές δυσκολίες που συνδέονται με την άντληση βλαστοκυττάρων από φυσικά ανθρώπινα έμβρυα, όπως πλεονάζοντα έμβρυα κατά την τεχνητή γονιμοποίηση κατόπιν δωρεάς, καθώς, αφενός, αποφεύγεται η καταστροφή οντότητας που έχει τη δυνατότητα να εξελιχθεί σε ολοκληρωμένο ανθρώπινο ον και, αφετέρου, αντιμετωπίζεται με ικανοποιητικότερο τρόπο το πρόβλημα της ανεπαρκούς διαθεσιμότητάς τους.
Από το άλλο μέρος όμως υπάρχουν επιστημονικές αβεβαιότητες. Τα συμπεράσματα των δυο ερευνών δεν έχουν ακόμα αξιολογηθεί από ομοτέχνους. Έχουν ανακοινωθεί σε επιστημονικές συναντήσεις και σε δυο προδημοσιεύσεις που αναρτήθηκαν στον διακομιστή bioRxiv.
Ενώ, λοιπόν, επί της αρχής δεν είναι ανήθικο να προβεί κανείς σε έρευνα με βλαστοκύτταρα, υπό αυστηρά προσδιορισμένες ηθικές και νομικές προϋποθέσεις, εν τούτοις, στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι ηθικά προβληματικό να αναμεταδίδεται δημόσια ένας εργαστηριακός χειρισμός που καταλήγει πιθανώς σε οντότητα που μοιάζει με ανθρώπινο έμβρυο χωρίς πληροφόρηση γύρω από ζητήματα, όπως ποιο όργανο παρείχε την απαιτούμενη δεοντολογική έγκριση, τι χρήματα αξιοποιήθηκαν και ποιες οι πηγές χρηματοδότησης, πού διεξήχθη η έρευνα, πόσες φορές επαναλήφθηκε, κλπ.
Δόθηκε τεράστια δημοσιότητα από τα διεθνή ΜΜΕ και δημιουργήθηκε μεγάλος ενθουσιασμός, χωρίς όμως να συνοδεύεται η είδηση από επαρκή στοιχεία. Τίθεται εδώ ένα πρώτο θέμα αξιόπιστης επικοινωνίας και δημόσιας διάδοσης της επιστήμης, καθώς μάλιστα από την εποχή της covid-19 έχουμε γίνει μάρτυρες ενός πρωτοφανούς αγώνα ταχύτητας για την άμεση επικοινωνία επιστημονικών ευρημάτων και τη διάχυσή τους στη δημόσια σφαίρα μέσω ανακοινώσεων ή προδημοσιεύσεων, χωρίς τη δέουσα αξιολόγηση από ομοτέχνους.
Προχωρώντας στην ουσία του θέματος, πράγματι προκαλούνται πρωτόγνωροι βιοηθικοί προβληματισμοί. Πέρα από τα γνωστά ηθικά ζητήματα που αφορούν στη λήψη γνήσιας, ενημερωμένης συναίνεσης δοτών των εμβρυικών βλαστοκυττάρων από τα οποία παρήχθησαν τα εμβρυικά πρότυπα, τον σεβασμό δικαιωμάτων ιδιωτικότητας, την προστασία των εμπλεκομένων από οποιαδήποτε μορφή αθέμιτης εκμετάλλευσης,προκύπτουν βιοηθικά θέματα που αφορούν στη μεταχείριση αυτών των τεχνητών προτύπων.
»Η μείζων ηθική πρόκληση συνδέεται με τον χαρακτηρισμό τους. Ποια η ηθική υπόσταση των νέων αυτών οντοτήτων, που δεν προκύπτουν από γονιμοποίηση; Τι είδος έρευνας είναι ηθικά θεμιτό να διεξάγεται με αυτά; Πρέπει τα ζωντανά πρότυπα εμβρύων να απολαμβάνουν τη μεταχείριση που αρμόζει σε ανθρώπινο έμβρυο, και να τυγχάνουν της προστασίας (ηθικά και
νομικά) που αποδίδουμε σε ένα φυσικό πρώιμο έμβρυο; Και για πόσο χρονικό διάστημα είναι ηθικά θεμιτό να επιτρέπουμε να αναπτύσσονται;
»Προκειμένου να απαντηθούν τα παραπάνω ερωτήματα, η σχέση μεταξύ των εργαστηριακών προτύπων και των φυσικών εμβρύων πρέπει να αποσαφηνιστεί και να τεκμηριωθεί επιστημονικά. Όσο περισσότερο τα εργαστηριακά πρότυπα εμβρύων θα μοιάζουν με τα ανθρώπινα έμβρυα που έχουν προκύψει μέσω αναπαραγωγής τόσο περισσότερο θα αδυνατίζει η ηθική διαφορά μεταξύ τους ως προς τη μεταχείρισή τους, και θα ανακύπτουν ηθικά ζητήματα για τις ερευνητικές πρακτικές μας.
»Από το άλλο μέρος, όσο λιγότερο μοιάζουν με φυσικά ανθρώπινα έμβρυα τόσο λιγότερα ηθικά ζητήματα θα ανακύπτουν, αλλά και τόσο λιγότερο επιστημονικό ενδιαφέρον θα έχουν για μας.
»Υπό το παραπάνω πρίσμα, αφετηρία του προβληματισμού μας για την ανίχνευση του ορίου ανάμεσα στο ηθικά θεμιτό και το αθέμιτο, η κόκκινη γραμμή, θα έλεγα, πέρα από την οποία αρχίζει να γίνεται ηθικά απαράδεκτη η καλλιέργεια αυτών των οντοτήτων στο εργαστήριο, είναι να δρομολογηθεί η δημιουργία μιας οντότητας που θα έχει την ικανότητα να αναπτυχθεί σε κάποιο είδος ενήλικης μορφής. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει, λχ., μια ενήλικη μορφή με τρομακτικές αναπηρίες και νοσηρότητες. Μεγάλο ηθικό πρόβλημα θα ήταν η ανάληψη μιας προσπάθειας να επιτύχουμε μια μορφή ζωής όσο γίνεται μεγαλύτερης διάρκειας κατά την ανάπτυξή της, για να δούμε εάν λειτουργεί όπως ένα βιώσιμο ανθρώπινο έμβρυο, συμπεριλαμβανομένης της τοποθέτησής της σε τεχνητή μήτρα, ώστε να διερευνήσουμε κατά πόσον θα μπορούσε να προσομοιάσει την ενήλικη μορφή.
Το να μελετάμε μια οντότητα που έχει χαρακτηριστικά ταυτόσημα με εκείνα ανθρώπου στις 7 ή στις 14 ή στις 21 εβδομάδες αρχίζει να γίνεται άκρως ηθικά αμφιλεγόμενο.Αποσαφηνίζουμε πάντως πως αυτές οι έρευνες δεν αφορούν δημιουργία «συνθετικής» ζωής στο εργαστήριο. Δεν πρόκειται για «συνθετικά» έμβρυα, όπως άστοχα αποκαλούνται, αλλά για δομές εμβρυικών προτύπων που έχουν τεχνητά δημιουργηθεί από ανθρώπινα εμβρυικά βλαστικά κύτταρα».
Ο κ. Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης, γενετιστής και καθηγητής του Πανεπιστημίου ΑΠΘ μιλά και αυτός σχετικά με τα ηθικά και τα νομικά ζητήματα «Η επιτυχία, η οποία ανακοινώθηκε πριν από τέσσερις πέντε ημέρες και αφορά όχι μόνο ένα εργαστήριο στην Αγγλία, αλλά τέσσερα διαφορετικά εργαστήρια τόσο της Αγγλίας, των Ηνωμένων Πολιτειών, του Ισραήλ και της Κίνας, χρησιμοποιούν βλαστοκύτταρα προκειμένου να δημιουργήσουν έμβρυα καθαρά για ερευνητικούς λόγους. Δεν είναι τέλεια έμβρυα, αλλά έχουν μόνο κάποια όργανα του ανθρώπου. Ο λόγος που κάνουν αυτή τη στιγμή τα πειράματα αυτά, θεωρητικά, είναι μόνο για να βρουν την πρώιμη ανάπτυξη των εμβρύων, ούτως ώστε να αντιμετωπιστεί η υπογεννητικότητα. Από την άλλη μεριά όμως, υπάρχει πάντοτε ο φόβος ότι αυτή η τεχνολογία θα προχωρήσει πάρα πολύ γρήγορα και ανεξέλεγκτα. Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο, θα πρέπει να μπουν νομικοί φραγμοί, ούτως ώστε να μη γίνεται επεξεργασία του γενετικού υλικού για αναπαραγωγικούς λόγους. Πέρα από αυτά υπάρχουν φυσικά και τα ηθικά προβλήματα. Εάν οι γενετιστές σε εισαγωγικά θα πρέπει να παίζουν τον ρόλο του Θεού»
Οι επιστήμονες ωστόσο, υποστηρίζουν ότι, αυτά τα πρότυπα έμβρυα, τα οποία μοιάζουν με εκείνα που βρίσκονται στα πρώτα στάδια της ανθρώπινης ανάπτυξης, θα μπορούσαν να προσφέρουν ένα «κρίσιμο παράθυρο», όπως το αποκαλούν, «για τις επιπτώσεις των γενετικών διαταραχών και τα βιολογικά αίτια των επαναλαμβανόμενων αποβολών».
Οι εν λόγω δομές δεν έχουν καρδιά που χτυπάει ή την αρχή ενός εγκεφάλου, αλλά περιλαμβάνουν κύτταρα που τυπικά θα συνέχιζαν να σχηματίζουν τον πλακούντα και το ίδιο το έμβρυο.
Εφόσον όμως, υπάρχουν πολλά οφέλη από αυτήν την τεχνολογία, γιατί λοιπόν στο Ηνωμένο Βασίλειο και σε άλλες χώρες, η συγκεκριμένη τεχνολογία δεν εμπίπτει στις ισχύουσες νομοθεσίες τους;
Η κ. Τσινόρεμα απαντά στο ερώτημα λέγοντας ότι: «Για ηθικούς λόγους υφίσταται ένα διεθνώς αποδεκτό όριο για τη χρήση ανθρώπινων εμβρύων για ερευνητικούς σκοπούς μέχρι τη 14 η μέρα από τη γονιμοποίηση. Τα νέα επιστημονικά δεδομένα έχουν πυροδοτήσει έντονη συζήτηση για την ακριβή υπόσταση αυτών των εμβρυικών προτύπων, και κατά πόσο θα πρέπει να παραμείνουν εκτός των περιορισμών που θέτουν πολλές έννομες τάξεις για την έρευνα με ανθρώπινα έμβρυα.
Ευλόγως οι νέες τεχνικές δεν ρυθμίζονται επακριβώς στις ισχύουσες νομοθεσίες, όπως εκείνη του Ηνωμένου Βασιλείου, στην οποία λειτουργεί από το 1990 ένας θεσμός υψηλού κύρους, η «Αρχή Ανθρώπινης Γονιμοποίησης και Εμβρυολογίας» (HFEA).
Αν και δεν υπόκεινται στη ρύθμιση του ερευνητικού περιορισμού των 14ων ημερών, οι δομές εμβρυικών προτύπων που ανακοίνωσαν οι δυο ομάδες, της Μαγδαλένα Ζέρνικα-Γκόεζ και του Ρόμπερτ Χάννα, απαιτείται να ευθυγραμμίζονται με τις κατευθυντήριες οδηγίες και τις ρυθμίσεις που αφορούν στη χρήση των ανθρώπινων εμβρυικών βλαστοκυττάρων από τα οποία έχουν δημιουργηθεί.
Οι επιστήμονες είναι σαφείς ότι δεν πρόκειται για ακριβή αντίγραφα πραγματικών ανθρώπινων εμβρύων, αλλά, όπως ανέφερε η Μαγδαλένα Ζέρνικα-Γκόεζ, «αυτές οι δομές δεν αναπαράγουν όλες τις πλευρές του εμβρύου αλλά μάλλον χρησιμεύουν ως συμπληρωματικό εργαλείο για τη μελέτη της διαφοροποίησης συγκεκριμένων ιστών κατά τη διάρκεια κομβικών σταδίων της ανάπτυξης».
Η καθηγήτρια και υπότροφος Magdalena Żernicka-Goetz, του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ και του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας, περιέγραψε το έργο σε ομιλία στην ετήσια συνάντηση της Διεθνούς Εταιρείας για την Έρευνα των Βλαστοκυττάρων στη Βοστώνη. «Μπορούμε να δημιουργήσουμε μοντέλα που μοιάζουν με ανθρώπινα έμβρυα με τον επαναπρογραμματισμό εμβρυϊκών βλαστικών κυττάρων», δήλωσε η ίδια.
Ο κ. Τριανταφυλλίδης αναφέρει με τη σειρά του πως οι αρμόδιες αρχές έχουν ήδη ετοιμάσει ένα σχέδιο νόμου, προκειμένου αυτές οι τεχνολογίες να μην είναι δυνατές να περάσουν τις δεκατέσσερις ημέρες από την ημέρα δημιουργίας των εμβρύων και να καταστρέφονται. Υπήρχαν όμως περιπτώσεις στην Αγγλία, που ενώ θα έπρεπε να καταστραφούν τα έμβρυα τη 14η μέρα, αυτά παρέμεναν στα συρτάρια του εργαστηρίου για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. «Γι’ αυτό το λόγο οι έλεγχοι που γίνονται θα πρέπει να είναι αυστηρότεροι».
Τα επιστημονικά ζητήματα όμως είναι πολύπλοκα και υπάρχουν αβεβαιότητες. Αναμφιβόλως, καθώς τα επιστημονικά πρωτόκολλα θα βελτιώνονται, τα πρότυπα εμβρύων όλο και περισσότερο θα μιμούνται τα ανθρώπινα έμβρυα.
Οπωσδήποτε είναι απαραίτητη η περαιτέρω επιστημονική διερεύνηση και τεκμηρίωση, ώστε να αποφανθούμε με ασφαλέστερο τρόπο για τα επιστημονικά αυτά επιτεύγματα. Αποτελεί προτεραιότητα να τεθούν κριτήρια για τη δεοντολογική αξιολόγηση των σχετικών ερευνητικών πρωτοκόλλων και να γίνεται θεώρηση των τελευταίων από κατάλληλα όργανα ερευνητικής ηθικής και δεοντολογίας.
Είναι απαραίτητο να υπάρχει ένα λειτουργικό σύστημα εποπτείας, να οριοθετούνται αυστηρά οι επιστημονικοί και δυνητικοί θεραπευτικοί στόχοι, και να υπάρχει περιορισμός σε ηθικά θεμιτούς σκοπούς, που θα προσδιορίζονται με σαφήνεια.
Απαραίτητος είναι ο περιορισμός της χρήσης των νέων, υπό συζήτηση, τεχνικών μόνο για εργαστηριακή έρευνα, και ο αποκλεισμός της αξιοποίησής τους προς την κατεύθυνση πρόκλησης εγκυμοσύνης, δηλαδή για αναπαραγωγικούς σκοπούς».
Πάντως, αποσαφηνίστηκε ότι δεν υπάρχει βραχυπρόθεσμη προοπτική τα συνθετικά έμβρυα να χρησιμοποιηθούν κλινικά και αυτό γιατί αφενός θα ήταν παράνομο να εμφυτευθούν στη μήτρα ενός ασθενούς και αφετέρου γιατί δεν είναι ακόμη σαφές, αν οι δομές αυτές έχουν τη δυνατότητα να συνεχίσουν να ωριμάζουν πέρα από τα πρώτα στάδια της ανάπτυξης.
Το κίνητρο για αυτήν την εργαστηριακή σύνθεση εμβρύων είναι να κατανοήσουν οι επιστήμονες την περίοδο της ανάπτυξης του «μαύρου κουτιού», που ονομάζεται έτσι επειδή επιτρέπεται να καλλιεργούνται έμβρυα στο εργαστήριο μόνο μέχρι το νόμιμο όριο των 14 ημερών. Στη συνέχεια, οι επιστήμονες εντοπίζουν την πορεία της ανάπτυξης με μεγαλύτερη προοπτική, εξετάζοντας τους υπέρηχους εγκυμοσύνης και τα έμβρυα που δωρίζονται για έρευνα.
Η Ρόμπιν Λόουελ Μπατζ, επικεφαλής βιολόγων υπεύθυνη του τομέα των βλαστικών κυττάρων και της αναπτυξιακής γενετικής στο Ινστιτούτο Φράνσις Κρίκ στο Λονδίνο, δήλωσε: «Η ιδέα είναι ότι αν πραγματικά μοντελοποιήσουμε τη φυσιολογική ανθρώπινη εμβρυϊκή ανάπτυξη χρησιμοποιώντας βλαστοκύτταρα, μπορούμε να αποκτήσουμε πάρα πολλές πληροφορίες για το πώς ξεκινάει η ανάπτυξη, τι μπορεί να πάει στραβά, χωρίς να χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε πρώιμα έμβρυα για έρευνα».
Ποιοι κάνουν την έρευνα για τα συνθετικά ανθρώπινα έμβρυα;
Οι επιστήμονες από το Cambridge University και το California Institute of Technology είναι αυτοί που ερευνούν αυτή την τεχνολογία, ανακοινώνοντας ότι δημιούργησαν τα λεγόμενα «συνθετικά» ανθρώπινα έμβρυα χωρίς τη χρήση σπέρματος ή ωαρίων, μόνο με τη χρήση βλαστοκυττάρων.
Χαρτογράφηση για το τι ακριβώς γίνεται στη δημιουργία των συνθετικών εμβρύων
Τα «συνθετικά» έμβρυα δημιουργούνται χωρίς σπέρμα ή ωάριο, από ήδη υπάρχοντα εμβρυικά βλαστοκύτταρα και προορίζονται για ανθρώπινα «ανταλλακτικά» και πηγές ιστών. Τα έμβρυα δημιουργήθηκαν με τη χρήση αρχέγονων εμβρυϊκών βλαστοκυττάρων, που ελήφθησαν από υπάρχοντα έμβρυα-βλαστοκύστεις, χωρίς απαραίτητα αυτές να θανατωθούν.
Τα «συνθετικά» έμβρυα μοιάζουν με εκείνα που βρίσκονται στα πρώτα στάδια της ανθρώπινης ανάπτυξης και μελετώνται ώστε να βοηθήσουν τους επιστήμονες να κατανοήσουν τις επιπτώσεις των γενετικών διαταραχών και τα βιολογικά αίτια των επαναλαμβανόμενων αποβολών.
Τα έμβρυα λέγεται πως (προς το παρόν) δεν έφτασαν να έχουν καρδιές ούτε τις αρχικές καταβολές του εγκεφάλου, αλλά περιλαμβάνουν όλα τα κύτταρα ώστε μπορούν να σχηματίσουν τον πλακούντα, τον λεκιθικό σάκο και να εξελιχθούν σε κανονικά ανθρώπινα έμβρυα. Τον Σεπτέμβριο του 2022, άλλοι ερευνητές με επικεφαλής τον Zernicka-Goetz, ανακοίνωσαν ότι δημιούργησαν έμβρυα ποντικιού χρησιμοποιώντας μόνο βλαστοκύτταρα ποντικιού και τα κράτησαν ζωντανά για αρκετό καιρό ώστε να αναπτύξουν καρδιακή λειτουργία, ροή αίματος και εγκεφαλικές αύλακες στον εγκέφαλό τους. Ήταν κατά «95% παρόμοια με τα κανονικά έμβρυα ποντικιού», δήλωσε ο Jacob Hanna, ιδρυτής της εταιρείας βιοτεχνολογίας Renewal Bio, η οποία συμμετείχε στην έρευνα. Το επόμενο βήμα ήταν να αρχίσουν να φτιάχνουν ανθρώπινα έμβρυα με τον ίδιο τρόπο, τον οποίο έχουν επιτύχει μέχρι στιγμής.
Τι σημαίνει το όριο των 14 ημερών;
Η Συμβουλευτική Επιτροπή Δεοντολογίας του Υπουργείου Υγείας, Παιδείας και Πρόνοιας των ΗΠΑ πρότεινε για πρώτη φορά τον περιορισμό της έρευνας σε ανθρώπινα έμβρυα σε 14 ημέρες ανάπτυξης το 1979 μετά τη γέννηση των πρώτων μωρών σε δοκιμαστικό σωλήνα.
«Αφού μπορέσαμε να δημιουργήσουμε ανθρώπινα έμβρυα έξω από το σώμα χρειαζόμασταν και κανόνες», σχολιάζει η Josephine Johnston, δικηγόρος και ειδικός στις ηθικές, νομικές και πολιτικές επιπτώσεις των βιοϊατρικών τεχνολογιών. «Ήταν μια πολιτική απόφαση για να δείξουμε στη κοινωνία ότι υπάρχει ένα κανονιστικό πλαίσιο για αυτήν την έρευνα και ότι δεν μεγαλώνουμε μωρά σε εργαστήρια».
Οι ερευνητές γενικά δεν επιτρέπεται να αναπτύσσουν ανθρώπινα έμβρυα για περισσότερες από 14 ημέρες μετά τη γονιμοποίηση-πριν δηλαδή τα έμβρυα φτάσουν σε ένα υψηλό σημείο πολυπλοκότητας-σύμφωνα με έναν εθνικό νόμο που είχε προταθεί από την κυβερνητική επιτροπή Warnock του Ηνωμένου Βασιλείου το 1984.
Γιατί όμως 14 μέρες;
Ένας λόγος είναι γιατί μετά από αυτό το όριο ένα έμβρυο αναπτύσσει τρείς στιβάδες κυττάρων που τελικά σχηματίζουν τα όργανα και τους ιστούς του. Ένα άλλο είναι ότι αυτή είναι περίπου η περίοδος που το έμβρυο δεν είναι πλέον σε θέση να διαιρεθεί και επομένως είναι έτοιμο να γίνει άτομο. Σύμφωνα με την επιτροπή Warnock σε αυτό το όριο σταματούν τα πειράματα πριν σχηματιστεί το κεντρικό νευρικό σύστημα (στις περίπου 22 ημέρες), αποκλείοντας οριστικά την πιθανότητα το έμβρυο να αισθάνεται πόνο.
Το 1990, ο κανόνας των 14 ημερών ως μέρος του Human Fertilization and Embryology Act, κατέστησε ποινικό αδίκημα τη διατήρηση ενός ανθρώπινου εμβρύου ζωντανού στο εργαστήριο πέρα από το όριο των 14 ημερών και το 1994, τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ το υποστήριξαν. Έκτοτε, αυτό το όριο ισχύει νομικά σε τουλάχιστον 14 χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ινδίας.
Ορισμένες χώρες το έχουν κάνει νόμο, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ισπανία, σε άλλες παραμένει απλά μια κατευθυντήρια γραμμή, αλλού, όπως στη Γερμανία, Αυστρία, Ιταλία και Ρωσία απαγορεύεται τελείως η έρευνα σε έμβρυα, ενώ άλλες χώρες επιτρέπουν μια τέτοια έρευνα χωρίς χρονικό όριο, όπως για παράδειγμα, η Βραζιλία και η Γαλλία. Αυτό σημαίνει ότι μια αλλαγή των κατευθυντήριων γραμμών θα μπορούσε να ανοίξει νέα πεδία ανταγωνισμού μεταξύ χωρών χωρίς ομοσπονδιακούς περιορισμούς, ιδιαίτερα μεταξύ επιστημόνων στις ΗΠΑ και την Κίνα.
Και κάπου εδώ γεννάται το ερώτημα του πόσο εύκολο λοιπόν ή δύσκολο, αντίστοιχα, είναι σε τόσο αμφιλεγόμενα ζητήματα να δημιουργηθεί μια κοινή αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων.
«Είναι πάρα πολύ δύσκολο γιατί η ζωή, σύμφωνα με την Ορθόδοξη Εκκλησία αρχίζει ουσιαστικά από την σύλληψη. Στο Ισραήλ αρχίζει από την τεσσαρακοστή ημέρα και δεν υπάρχουν περιορισμοί συγκριτικά με τη θρησκεία στην Κίνα. Άρα, αυτό δημιουργεί πάρα πολλά προβλήματα. Παρόλα αυτά, φέτος το Μάρτιο, διοργανώθηκε στο Λονδίνο μια παγκόσμια συνέλευση. Είναι ένα παγκόσμιο συνέδριο ουσιαστικά γενετιστών, με σκοπό να θέσουν τα όρια της ηθικής χρησιμοποίησης αυτών των τεχνολογιών. Το ευχάριστο δε, είναι ότι πριν λίγες εβδομάδες, ανακοινώθηκαν καινούργια μέτρα και καινούργιες προσεγγίσεις, όσον αφορά την μη ανεξέλεγκτη χρήση αυτών των τεχνολογιών για δημιουργία ζωής» είπε ο κ. Τριανταφυλλίδης.
Από την άλλη όμως, η κ. Τσινόρεμα αναφέρθηκε στο συγκεκριμένο ερώτημα με μια κάπως διαφορετική άποψη τονίζοντας πως: «Ήδη υπάρχουν καταστατικά κανονιστικά κείμενα με παγκόσμια εμβέλεια, όπως ο Κώδικας της Νυρεμβέργης για τον βιοϊατρικό πειραματισμό με ανθρώπους, η Διακήρυξη του Ελσίνκι, η Διακήρυξη της UNESCO για τη Βιοηθική και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, η Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών για την Ανθρώπινη Κλωνοποίηση, η ευρωπαϊκή σύμβαση του Οβιέδο για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη βιοϊατρική, όπως επίσης πολλές κατευθυντήριες οδηγίες σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο που ρυθμίζουν θέματα σχετικά με την βιοϊατρική έρευνα σε ανθρώπους.
Είναι εφικτό, και θα έλεγα αναγκαίο, να υπάρχει κοινή αντιμετώπιση, και είναι δυνατόν να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο αρχών συμπεφωνημένων σε παγκόσμιο επίπεδο, όχι μόνο μεταξύ κρατών αλλά και μεταξύ των επιστημονικών κοινοτήτων και των επιστημονικών θεσμών (όπως έγινε στην περίπτωση της παγκόσμιας έκκλησης για ένα μορατόριουμ στην ανθρώπινη γονιδιακή τροποποίηση εκ μέρους Ακαδημιών Επιστημών και άλλων επιστημονικών θεσμών μετά το εγχείρημα του Κινέζου βιοφυσικού He Jiankui), που να θέτει ένα ηθικό πλαίσιο διακυβέρνησης για την ανάπτυξη της συγκεκριμένης έρευνας.
Η δυναμική ανάπτυξη των νέων γενετικών τεχνολογιών απαιτεί την αποκρυστάλλωση ενός ηθικού πλαισίου κανόνων και κατευθυντηρίων οδηγιών, ώστε να προσανατολίζεται με σαφήνεια η επιστημονική έρευνα σε διεθνές επίπεδο.
Όπως εξελίσσεται η επιστήμη είναι σημαντικό να συνεξελίσσεται και ο βιοηθικός προβληματισμός μας. Απαιτείται επίσης να υπάρχει η μέγιστη δυνατή διαφάνεια όσον αφορά τη διεξαγωγή αυτών των μελετών, και να ενθαρρύνεται ο υπεύθυνος, δομημένος, επιστημονικά τεκμηριωμένος, δημόσιος διάλογος μεταξύ επιστημόνων, κοινωνίας και αρμοδίων δημοσίων φορέων που χαράζουν τις ερευνητικές πολιτικές, σχετικά με την επιστημονική σημασία τους και τα ηθικά και κοινωνικά ζητήματα που ανακύπτουν».
Τι υποστήριξε στο εγχείρημά του ο He Jiankui;
O He και οι συνεργάτες του επέλεξαν να ακυρώσουν την έκφραση ενός γονιδίου που είχε συσχετιστεί με τη νόσο AIDS και συγκεκριμένα με την είσοδο του HIV σε ανθρώπινα κύτταρα.
Σκοπός της παρέμβασης τους ήταν να αποκλείσουν την πιθανότητα να μολυνθούν από τον ιό παιδιά, των οποίων ο πατέρας πάσχει από AIDS. Ο ίδιος αναφέρει ότι δύο παιδιά έχουν ήδη γεννηθεί και παραμένουν υγιή χάρη σε αυτήν την μέθοδο, ενώ ένα τρίτο παιδί αναμένεται να γεννηθεί σύντομα.
Παράλληλα, σύμφωνα με τα λεγόμενά του, ο γονιδιακός έλεγχος στα παιδιά και τους γονείς τους επιβεβαιώνει την ακύρωση της έκφρασης του γονιδίου που επέλεξε να απενεργοποιήσει.
Το εγχείρημα του He αποτελεί μια κλινική δοκιμή του εργαλείου γονιδιακής τροποποίησης CRISPR και κατέστη δυνατό με τη χρήση τεχνικών εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF).
Είναι εύκολο οι δομές να καλύπτονται από βλαστοκύτταρα που μοιάζουν με έμβρυα;
Συνθετικά έμβρυα που αναπτύχθηκαν από κύτταρα ποντικού φαίνονταν σχεδόν πανομοιότυπα με τα φυσικά έμβρυα, αλλά όταν εμφυτεύτηκαν στις μήτρες θηλυκών ποντικών, δεν εξελίχθηκαν σε ζωντανά ζώα. Τον περασμένο Απρίλιο, ερευνητές στην Κίνα δημιούργησαν συνθετικά έμβρυα από κύτταρα πιθήκων και τα εμφύτευσαν στη μήτρα ενήλικων θηλυκών. Μερικά θηλυκά έδειξαν αρχικά σημάδια εγκυμοσύνης, αλλά κανένα έμβρυο δεν συνέχισε να αναπτύσσεται μετά από λίγες ημέρες. Οι επιστήμονες λένε ότι δεν είναι σαφές εάν το εμπόδιο στην πιο προηγμένη ανάπτυξη είναι απλώς τεχνικό ή αν έχει μια πιο θεμελιώδη βιολογική αιτία.
Tα «συνθετικά έμβρυα» μπορούν να παραχθούν χωρίς την άμεση συμβολή ωαρίων ή σπερματοζωαρίων. Επειδή δεν είναι «πραγματικά», ορισμένοι υποστηρίζουν ότι δεν ισχύουν οι υπάρχοντες περιορισμοί.
Πολλές εταιρείες αποθηκεύουν βλαστοκύτταρα. Είναι όμως αξιοποιήσιμα προς τη δημιουργία των συνθετικών ανθρώπινων εμβρύων; Και αν είναι, με ποιον τρόπο δημιουργούνται;
«Οι τεχνολογίες έχουν προχωρήσει πολύ. Εκτός από τα βλαστοκύτταρα, που μπορούν θεωρητικά χωρίς γονιμοποίηση να μας δώσουν ζωή, έχουν φτάσει σε ένα σημείο που μπορούν ακόμη και κύτταρα του δέρματος, με τη βοήθεια διάφορων ουσιών, να δημιουργήσουν τα βλαστοκύτταρα. Οπότε δε χρειάζεται πλέον, στην αναγεννητική ιατρική να καταστρέφουν πάντοτε βλαστοκύτταρα ή έμβρυα. Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να δημιουργηθούν καινούργια όργανα κυρίως για μεταμοσχεύσεις, και μάλιστα να είναι ομόλογα για τη θεραπεία ασθενειών» αναφέρει οκ. Τριανταφυλλίδης.
Υπάρχουν πολλές εταιρείες όμως, που κλείνουν για διάφορους λόγους και έχουν στην κατοχή τους αποθηκευμένα βλαστοκύτταρα. Τι γίνεται όμως σε αυτές τις περιπτώσεις και που ακριβώς μεταφέρονται και αποθηκεύονται τα βλαστοκύτταρα;
Oκ. Τριανταφυλλίδης εξηγεί πως μια τέτοια διαδικασία είναι αρκετά δύσκολη και πως δυστυχώς υπάρχει μεγάλο πρόβλημα στην Ελλάδα. Υπάρχει σαφώς μια σχετική νομολογία για τις ελληνικές εταιρείες, που έχουν πάρει άδεια από το κράτος προκειμένου να κάνουν τη διατήρηση των βλαστοκυττάρων, όμως κλείνοντας ο κ. Τριανταφυλλίδης μας τόνισε πως πρέπει ο οποιοσδήποτε να είναι πολύ προσεκτικός για το που διαθέτει τα βλαστοκύτταρά του για μελλοντική χρήση.
Κάποιες από τις ελληνικές εταιρείες που αποθηκεύουν και διατηρούν τα βλαστοκύτταρα είναι οι ακόλουθες:
- Biohellenika
- Omnigen ΑΕ
- Ελληνική Τράπεζα Ομφαλοπλακουντικού Αίματος
- MyCells
- Biogenea
Πηγή: ertnews.gr
