«Ρητορική είναι αναμφισβήτητα η τέχνη του λόγου και θα την όριζα πιο συγκεκριμένα ως την εξάσκηση και την εκπαίδευση για την έκφραση και μετάδοση ιστοριών, ιδεών, επιχειρημάτων σε ένα κοινό με στόχο την επικοινωνία και την πειθώ».
Αυτό τον ορισμό δίνει στη ρητορική τέχνη η Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Ελένη Βολονάκη, δίνοντάς μας έτσι μια μικρή «γεύση» για το τι ακριβώς είναι ρητορική για αυτήν αλλά και παρουσιάζοντάς μας συγχρόνως ένα γεγονός που εδώ και 8 χρόνια έχει γίνει πια θεσμός στην πόλη της Καλαμάτας.
Οι 8οι Μαθητικοί Ρητορικοί Αγώνες Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (Γυμνασίων και Λυκείων) ξεκινούν σήμερα στην Περιφέρεια της Πελοποννήσου-δια ζώσης, εκτός σχολικού ωραρίου-και θα ολοκληρωθούν την Κυριακή 7 Απριλίου, στην Κεντρική Πλατεία της Καλαμάτας. Οι συντελεστές λοιπόν, όλης αυτής της σπουδαίας προσπάθειας και εκπαιδευτικής πρωτοβουλίας, μας προσκαλούν να βρεθούμε εκεί, απολαμβάνοντας όλοι μαζί τους νέους ρήτορες στο δημόσιο λόγο!
Συνέντευξη στη Νικόλ Παπαδοπούλου
Είστε Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και φέτος διεξάγονται για 8η χρονιά, οι μαθητικοί Ρητορικοί Αγώνες, Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, για τα Γυμνάσια και τα Λύκεια της Πελοποννήσου. Πώς αισθάνεστε που οι αγώνες αυτοί έχουν γίνει πια θεσμός στην Καλαμάτα; Περιμένατε αυτή την επιτυχία;
Η επιτυχία των Αγώνων Ρητορικής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της Περιφέρειας Πελοποννήσου οφείλεται στη συνεργασία του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου με πολλούς φορείς, οργανισμούς, εκπαιδευτικούς, γονείς και βέβαια την Περιφερειακή Διεύθυνση Εκπαίδευσης. Οι σύμβουλοι φιλολόγων, ιδιαιτέρως ο κ. Γιάννης Σόλαρης στη Μεσσηνία, καθώς και το προηγούμενο ΠΕ.ΚΕ.Σ έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην προώθηση των αγώνων και στην ενθάρρυνση των εκπαιδευτικών. Γίνονται επιμορφώσεις από την Ελληνική Εταιρεία για την Προώθηση της Ρητορικής στην Εκπαίδευση με πρόεδρο την κ. Βάλια Λουτριανάκη, το Ινστιτούτο Ρητορικών και Επικοινωνιακών Σπουδών Ελλάδας με πρόεδρο την κ. Φωτεινή Εγγλέζου, τα Εκπαιδευτήρια «Αρμονία» με την διευθύντρια κ. Ρούλα Μουντάνου, εκπαιδευτές ρητορικής όπως ο κ. Μανώλης Πολυχρονίδης. Θεσμός έγιναν οι αγώνες χάρη στον ενθουσιασμό και την αφοσίωση που έδειξαν πολλοί εκπαιδευτικοί αρχικώς στη Μεσσηνία αλλά αργότερα και από όλους τους νομούς της Περιφέρειας Πελοποννήσου, καθώς βέβαια και χάρη στην ιδιαίτερη αφοσίωση που έχουν δείξει όλα αυτά τα χρόνια οι μαθήτριες και οι μαθητές, οι οποίοι τους περιμένουν με αγωνία κάθε χρονιά.
Με ποια αφορμή ξεκίνησε αυτή η ιδέα για τη δημιουργία των Ρητορικών Αγώνων; Και ποιοι ακόμα συνετέλεσαν στην υλοποίησή τους;
Πριν από 8 χρόνια υπήρχε ένα μεγάλο ενδιαφέρον για το μάθημα της Ρητορικής στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Αρχαίας και Νέας Ελληνικής Φιλολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου το οποίο δίδασκα και διδάσκω ακόμα σε προπτυχιακό επίπεδο. Είχαμε καλέσει τότε την κ. Λουτριανάκη να μας κάνει ένα σεμινάριο και μέσα από τη συζήτηση της πρότεινα να μας βοηθήσει να ξεκινήσουμε Αγώνες Ρητορικής για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Μεσσηνίας. Παράλληλα είχε δημιουργηθεί από τους προπτυχιακούς και τους μεταπτυχιακούς φοιτητές της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών ένας πολύ ενεργός και δραστήριος Ρητορικός Όμιλος που επίσης συνέβαλε πολύ στην διοργάνωση και υλοποίηση των Αγώνων. Ο Ρητορικός Όμιλος των Φοιτητών στηρίζει μέχρι σήμερα την πραγματοποίηση των Αγώνων, καθώς φοιτητές και φοιτήτριες που είναι εκπαιδευμένοι σε αγωνίσματα ρητορικής λαμβάνουν μέρος είτε ως κριτές είτε ως βοηθοί στη διοργάνωση των αγώνων. Όλοι οι φορείς που προαναφέρθηκαν έπαιξαν τότε πολύ σημαντικό ρόλο στο να καθιερωθούν αμέσως οι αγώνες αυτοί ως θεσμός. Τότε ήταν σύμβουλος φιλολόγων Μεσσηνίας η κ. Δήμητρα Σταθοπούλου, η οποία αγκάλιασε τους αγώνες με ιδιαίτερο ενθουσιασμό και συμμετείχε επί χρόνια ενεργά.
Συμμετέχουν λοιπόν, μαθητές από διάφορα σχολεία της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Περιγράψτε μας λίγο εν συντομία τη διαδικασία, τους κανόνες των αγώνων και τον τρόπο αξιολόγησης των μαθητών.
Συμμετέχουν μαθητές και μαθήτριες από Γυμνάσια και Λύκεια όλης της Περιφερείας Πελοποννήσου συμπεριλαμβανομένου και του Νομού Ηλείας. Κάθε χρόνο τον Οκτώβριο βγαίνει προκήρυξη για τους αγώνες και διανέμεται στα σχολεία. Υπάρχει ένα περιθώριο δύο μηνών για να δηλώσουν οι ενδιαφερόμενοι. Μέχρι τους αγώνες γίνονται επιμορφωτικά σεμινάρια και για τους μαθητές και για τους εκπαιδευτικούς δια ζώσης και διαδικτυακά. Οι κανόνες των αγώνων είναι διαθέσιμοι σε όλους στο site των αγώνων ρητορικής http://rhetorikoiagones.blogspot.com/, όπου επίσης υπάρχει και εκπαιδευτικό υλικό και διαθέσιμα θέματα προς επεξεργασία. Η αξιολόγηση γίνεται από επιτροπές κριτών που έχουν παρακολουθήσει ειδικά σεμινάρια και συμπληρώνουν φυλλάδια των κριτηρίων αξιολόγησης με συγκεκριμένη κλίμακα βαθμολογίας.
Σε τι είδους αγωνίσματα διαγωνίζονται οι μαθητές; Υπάρχει κάποια συγκεκριμένη θεματική ενότητα για φέτος; Από που αντλούνται τα θέματα των αγώνων; Πόσοι μαθητές έχουν δηλώσει συμμετοχή; Και οι φετινοί αγώνες που θα διεξαχθούν;
Τα αγωνίσματα είναι: Εκφραστική Ανάγνωση, Αυθόρμητος Λόγος, Προτρεπτικός Λόγος, και Διττοί Λόγοι (Debate). Μερικές φορές είχαμε θεματική, π.χ. για την Επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση αλλά φέτος δεν έχουμε μια συγκεκριμένη θεματική. Έχουν δηλώσει 304 από τα Γυμνάσια (24) και 176 από τα Λύκεια (18) από όλη την Πελοπόννησο και οι φετινοί αγώνες θα διεξαχθούν στο Γυμνάσιο Παραλίας και οι τελικοί των διττών λόγων θα γίνουν στην Κεντρική Πλατεία Καλαμάτας, όπου καλούμε και όλο τον κόσμο της Καλαμάτας να έρθει για να απολαύσει τους νέους ρήτορες στο δημόσιο λόγο.
Στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση (Ε’ και Στ’ Δημοτικού), οι Ρητορικοί Αγώνες γίνονται για 4η χρονιά. Οι μικροί μαθητές λοιπόν, πώς εκλαμβάνουν όλη αυτή την διαδικασία; Έχουν όρεξη για συμμετοχή και μάθηση;
Είχαμε ξεκινήσει πιλοτικά πριν από 8 χρόνια και είχαμε πάει τα παιδιά των Δημοτικών του Νομού Μεσσηνίας που ενδιαφέρονταν στο θέατρο της Αρχαίας Μεσσήνης. Ήταν μια γιορτή του λόγου και της ρητορικής. Από τότε επεκτείναμε τη δράση σε όλη την Περιφέρεια Πελοποννήσου. Οι μικροί μας ρήτορες έχουν πολλή όρεξη και μεγάλη διάθεση για συμμετοχή και μάθηση. Όπως και στους αγώνες της Δευτεροβάθμιας τα κέντρα των ημιτελικών αγώνων είναι δύο, ένα στην Καλαμάτα κι ένα στην Κόρινθο και οι τελικοί συνήθως γίνονται στο Αμφιθέατρο «Ν. Πολίτης» του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στην Καλαμάτα.
Ποιος ήταν ο αρχικός σας στόχος για τους συγκεκριμένους αγώνες; Πιστεύετε ότι μέσα σε αυτά τα χρόνια έχει επιτευχθεί;
Ο στόχος των αγώνων ρητορικής τόσο στην Πρωτοβάθμια όσο και στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση ήταν να δοθεί η ευκαιρία στους μαθητές και στις μαθήτριες, ανεξάρτητα από τα μαθήματα και την επίδοσή τους στο σχολείο, να εκφραστούν, να μιλήσουν δημόσια και να αποκτήσουν τη συνείδηση του δημοκρατικού πολίτη. Στόχος ήταν να γίνουν οι αγώνες ένα είδος παιχνιδιού όπου ο αυθορμητισμός και η ελευθερία της έκφρασης να κυριαρχούν. Πιστεύω ότι έχουν επιτευχθεί και οι δύο αυτοί στόχοι στη διάρκεια των 8 ετών.
Βλέπετε αλλαγές στους μαθητές και στις επιδόσεις τους στα μαθήματα; Θεωρείτε ότι οι Ρητορικοί Αγώνες, είναι ένας τρόπος να δουν οι μαθητές ότι πέρα από τη στείρα αποστήθιση που επιβάλει το σχολικό περιβάλλον, υπάρχει και μια άλλη, πιο δημιουργική πλευρά της μάθησης;
Οι πιο κατάλληλοι για να απαντήσουν μια τέτοια ερώτηση θα είναι οι εκπαιδευτικοί οι ίδιοι. Από αυτούς ακούμε ότι υπάρχει βελτίωση ιδιαίτερα σε μαθητές που δεν συμμετείχαν πολύ μέσα στην τάξη. Γενικώς, θα ήθελα να τονίσω εδώ ότι οι εκπαιδευτικοί στο σύνολό τους επιτελούν ένα πολύ σπουδαίο έργο, εμπνέουν τα παιδιά με πολλές δράσεις που ενισχύουν τη δημιουργικότητά τους και βέβαια το εκπαιδευτικό πρόγραμμα έχει εξελιχθεί προς αυτή την κατεύθυνση τα τελευταία χρόνια, γεγονός που ενισχύει και τη δική μας προσπάθεια. Υπάρχει μια αλληλεπίδραση εδώ, οι Αγώνες εμπνέουν και οι εμπνευσμένοι εκπαιδευτικοί ενισχύουν τους αγώνες.
Πολλοί εκπαιδευτικοί αλλά και σχολικοί σύμβουλοι έχουν δηλώσει πως θα ήταν ωφέλιμο να μπει η Ρητορική και σαν μάθημα στο σχολείο. Η μελέτη ενός τέτοιου μαθήματος πόσο θα ευνοούσε την εξέλιξη των μαθητών;
Αυτό είναι ένα σημαντικό θέμα και θεωρώ ότι η εισαγωγή της Ρητορικής ως μάθημα χρειάζεται μελέτη για τους στόχους, τους τρόπους και τη μέθοδο που θα ακολουθηθεί ώστε να δοθεί έμφαση πρωτίστως στον προφορικό λόγο και εν συνεχεία στον γραπτό.
Ο Αριστοτέλης έλεγε «Έργο της ρητορικής δεν είναι μόνο να πείθει, αλλά και να εξευρίσκει σε κάθε θέμα, τα υπάρχοντα πειστικά επιχειρήματα». Οι μαθητές λοιπόν, γίνονται ρήτορες με σκοπό να πείσουν το ακροατήριό τους. Τελικά, ποιος είναι ο σκοπός της ρητορικής τέχνης; Να πείσει ή να πει την αλήθεια στο ακροατήριό της;
Ο Αριστοτέλης μας διδάσκει ότι ο ρήτορας δεν έχει σκοπό να αποκαλύψει την αλήθεια (παρ’ όλο που αυτό ισχυρίζεται) αλλά αυτό που φαίνεται πιθανό ότι μπορεί να είναι η αλήθεια. Οι μαθητές και οι μαθήτριες μαθαίνουν τρόπους με τους οποίους μπορούν να πουν τη δική τους ιστορία, τη δική τους αλήθεια.
