Οι συντάκτες της ΕΡΤ μας γνωρίζουν τα Χριστουγεννιάτικα έθιμα του τόπου τους που παραμένουν αναλλοίωτα στο χρόνο ακολουθώντας πιστά όλες τις γενιές.
Στο Ναύπλιο το πρώτο Χριστουγεννιάτικο δέντρο, αλλά και το πρώτο ρεβεγιόν
του Γιάννη Γαλανόπουλου
Το έθιμο του Χριστουγεννιάτικου δέντρου έφεραν στη χώρα μας οι Βαυαροί. Στην Ελλάδα για πρώτη φορά στολίστηκε δέντρο στα Ανάκτορα του Όθωνα στο Ναύπλιο το 1833. Στην πρώτη πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού βασιλείου έγινε και το πρώτο «ρεβεγιόν».
Ο ανακτορικός αυτός χορός, που τα κατοπινά χρόνια θα γίνει θεσμός της άρχουσας τάξης στο τέλος της χρονιάς.
Οι διηγήσεις για εκείνο τον πρώτο χορό είναι λιγοστές. Αλλά και μόνο το γεγονός ότι έγινε μέσα σε μια σχεδόν ερειπωμένη πόλη και ο Κολοκοτρώνης τον παρακολουθούσε φυλακισμένος στο Παλαμήδι, δίνει τις συντεταγμένες του. Όπως, άλλωστε, και ο χώρος όπου έγινε, το Βουλευτήριο (Boυλευτικό).
Στο Ναύπλιο έγινε και το πρώτο ρεβεγιόν των Χριστουγέννων
Ο ίδιος ο 18χρονος Όθων είχε ανέβει τις σκάλες του κτιρίου λίγο πριν από τα Χριστούγεννα για να επιθεωρήσει το εσωτερικό του. Οι τοίχοι ήταν σε κατάσταση στάβλου. Η λύση που δόθηκε ήταν πρακτική και έξυπνη. Σκεπάστηκαν με άσπρα σεντόνια.
Ο Φρέντυ Γερμανός, σε ένα από τα πρώτα κείμενά του, περιγράφει με μυθιστορηματικό τρόπο τη συνέχεια της ιστορίας:
«Πρόβλημα ήταν ο φωτισμός. Επειδή τα κηροπήγια ήταν πολύ λίγα, χρησιμοποιήθηκαν ζωντανοί φανoστάτες, υπηρέτες δηλαδή που κρατούσαν όλη τη βραδιά αναμμένους φανούς.…Φρεσκοστολισμένο και σουλουπωμένο το τζαμί περίμενε την άφιξη των ευγενών προσκεκλημένων που άρχισαν να καταφθάνουν κατά τις οκτώ και μισή (την παραμονή των Χριστουγέννων). Τον ερχομό τους προανήγγειλαν οιμωγές πόνου. Τι συνέβαινε: Δεδομένου ότι τα αμάξια δεν είχαν έλθει ακόμη στην Ελλάδα, χρησιμοποιήθηκαν ως μεταφορικό μέσο Μαλτέζοι αχθοφόροι.
Μέσα στην ιδιότυπη αυτή ατμόσφαιρα, που την πλαισίωνε όλος ο πληθυσμός του Ναυπλίου που είχε μαζευτεί στην πλατεία Συντάγματος, το πρώτο κομμάτι της ορχήστρας ήταν το “Χαίρε Βαυαρία, πατρίς μου γλυκεία”».
Το πρώτο ρεβεγιόν φαίνεται ότι είχε μεγάλη επιτυχία για την «υψηλή κοινωνία» του Ναυπλίου. Έπειτα από μερικές μέρες, (μάλλον την Πρωτοχρονιά) τη σκυτάλη πήρε η κόμισσα Άρμανσμπεργκ.
Οι Βαυαροί, όπως παρατηρεί κάποιος ιστορικός, το είχαν ρίξει στους χορούς και τα πανηγύρια, ξεκοκαλίζοντας το δάνειο των 60 εκατομμυρίων φράγκων, που πήρε ως «προίκα» ο Όθων από τις Μεγάλες Δυνάμεις (πρόκειται για το μοιραίο δάνειο), γεγονός που θα οδηγήσει στη χρεοκοπία στα χρόνια του Όθωνα.
Ανά τους αιώνες, παραδοσιακά Χριστουγεννιάτικα έθιμα γεννήθηκαν σε διάφορους τόπους τις Ελλάδας και, μάλιστα, ορισμένα από αυτά διατηρούνται αναλλοίωτα στο χρόνο.
Χριστούγεννα στη Μεσσηνία
της Μαρίας Τομαρά
Τα κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς –και λιγότερο των Φώτων- είναι το πιο διαδεδομένο από τα έθιμα, ενώ τα συναντάμε όχι μόνο με την κλασική τους μορφή: «Καλήν εσπέρα άρχοντες…» αλλά και στην παραλλαγή «Χριστούγεννα, Πρωτούγεννα, πρώτη γιορτή του χρόνου…» καθώς και με τη «νεότερη» εκδοχή «Αυτή είναι η ημέρα που γεννιέται ο λυτρωτής…».
Εξέχουσα θέση στα έθιμα έχει το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, αλλά και όλα τα εδέσματα και γλυκίσματα που προηγούνται ή έπονται. Σε κάθε σπίτι, συνηθίζεται το Χριστόψωμο να το ζυμώνουν οι γιαγιάδες της οικογένειας –αν υπάρχουν- ενώ στα χωριά κυρίως το ψήνουν στον ξυλόφουρνο. Τα παλιότερα χρόνια, η γαλοπούλα στα χωριά, εκτρεφόταν από τους προηγούμενους μήνες ειδικά για το Χριστουγεννιάτικο τραπέζι.
Την επομένη των Χριστουγέννων ξεκινούν τις εμφανίσεις τους οι καλικάντζαροι, που τρυπώνουν σε σπίτια, αποθήκες, στάβλους και μαγαρίζουν ότι βρουν μέχρι την ημέρα των Θεοφανίων, καθώς με τον αγιασμό των υδάτων επιστρέφουν στα έγκατα της γης, συνεχίζοντας να πριονίζουν το δέντρο που κρατάει την ισορροπία του «πάνω» κόσμου.
Χριστούγεννα στα Δωδεκάνησα
της Χριστίνας Μέγα
Με διαφορετικά έθιμα από νησί σε νησί γιορτάζονται τα Χριστούγεννα στη Δωδεκάνησο.
Κύριο φαγητό στα περισσότερα νησιά παραμένει, παράλληλα με τη γαλοπούλα, το χοιρινό κρέας, ενώ σε κάποια χωριά της Νότιας Ρόδου μαγειρεύουν και τον χόνδρο (αλεσμένο σιτάρι και χοιρινό κρέας, που ψήνεται όλο το βράδυ στο ξυλόφουρνο).
Γλυκά, εκτός από τους κουραμπιέδες και τα μελομακάρονα, χαρακτηριστικές είναι και οι δίπλες. Στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι σε πολλά νησιά τοποθετούσαν στο κέντρο (αρκετοί κρατάνε το έθιμο και σήμερα) Χριστόψωμο μαζί με μέλι και ξηρούς καρπούς.
Κάλυμνος
Στην Κάλυμνο ανήμερα των Χριστουγέννων οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπάνε στις 5 το πρωί. Μετά τη λειτουργία οι νοικοκυρές ετοιμάζουν το τραπέζι, όπου κυριαρχούν η γαλοπούλα και τα φύλλα (ντολμαδάκια).
Σύμη
Ένα έθιμο που δεν τηρείται πλέον ήταν το «πεσκέσι». Ήταν δώρο στην πεθερά και το καλάθι περιείχε μπακλαβά, πουγκιά (έχουν έντονο το άρωμα του πορτοκαλιού, η γέμιση περιέχει μόνο αμύγδαλο και πασπαλίζονται με ζάχαρη άχνη) και πανιεράκια (μπισκότα σε στυλ τάρτας, γεμιστά με καρυδόψιχα, καβουρδισμένο σουσάμι και αρωματισμένα με γαρίφαλο, μοσχοκάρυδο και κανέλα).
Λειψοί
Στους Λειψούς τα κάλαντα των Χριστουγέννων ξεκινάνε όταν σημάνει ο εσπερινός, στις 3 το μεσημέρι. Αρχίζουν τα μικρά παιδιά και αργά το βράδυ βγαίνουν οι μεγάλοι, με τις νοικοκυρές να τους κερνάνε γλυκά. Ανήμερα τα Χριστούγεννα, μετά την πρωϊνή λειτουργία, οι κάτοικοι τρώνε βραστό κόκορα.
Σέρρες
«Σαμόπιτα»: Η Σουσαμόπιτα, Tερπνής Σερρών
της Θάλειας Καμπουρίδου
Η σουσαμόπιτα ή «σαμόπιτα» ,κατά το τοπικό ιδίωμα, είναι το εορταστικό γλύκισμα όχι μόνο της Τερπνής, αλλά και της ευρύτερης περιοχής του Δήμου Βισαλτίας Σερρών. Αποτελεί την αέρινη, αλλά εξίσου γευστική εκδοχή του μπακλαβά. Είναι σιροπιαστό γλυκό ταψιού και κόβεται σε μικρά σχήματα ρόμβου και προσφέρεται με ένα μοσχοκάρφι (ξύλο γαρύφαλλου) στην μέση.
Πέρα από το γεγονός ότι αποτελεί το αγαπημένο γλυκό μικρών και μεγάλων της περιοχής, η σουσαμόπιτα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη όχι μόνο με την τοπική γαστρονομία, αλλά και την οικονομία της περιοχής, καθώς η καλλιέργεια του σουσαμιού ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη κατά τη δεκαετία του 1970, ενώ αναπτύσσεται και σήμερα.
Η συνταγή που ακολουθεί είναι της Αφροδίτης Νούλη, μέλος του Πολιτιστικού Συλλόγου Τερπνής. Αξίζει να σημειωθεί πως με «ναυαρχίδα» την σουσαμόπιτα ο Πολιτιστικός Σύλλογος Τερπνής εντυπωσίασε με τη συμμετοχή του στο Φεστιβάλ Παραδοσιακής Γαστρονομίας της SEREXPO 2019, κερδίζοντας τα εύσημα κριτών και κοινού .
Υλικά
Για τη ζύμη
1 κιλό αλεύρι
Νερό όσο πάρει
Λίγο αλάτι
Για τη γέμιση
2 κούπες σουσάμι
2 κούπες καρύδι
½ κούπα φρυγανιά
½ κούπα ζάχαρη
Λίγο γαρύφαλλο τριμμένo
Για το σιρόπι
1 κιλό ζάχαρη
1 κιλό νερό
Γαρύφαλλο (3-4 καρφάκια, τα οποία αφαιρούμε μετά)
Χυμός από μισό λεμόνι
1/2 κιλό σπορέλαιο (για το άλειμμα των φύλλων)
Εκτέλεση
Ζυμώνουμε τα υλικά της ζύμης και την αφήνουμε στην άκρη να «ξεκουραστεί». Ετοιμάζουμε το σιρόπι. Βάζουμε τα υλικά στην κατσαρόλα, βράζουμε για 4-5 λεπτά και το αφήνουμε να κρυώσει. Ψήνουμε το σουσάμι και τα καρύδια και προσθέτουμε τα υπόλοιπα υλικά της γέμισης.
Με τη ζύμη μας, ανοίγουμε 20 φύλλα.
Στρώνουμε τα τέσσερα στο ταψί μας και μετά συνεχίζουμε με γέμιση, φύλλο εναλλάξ, μέχρι να μας μείνουν τέσσερα φύλλα, τα οποία στρώνουμε όλα μαζί στο τέλος.
Κόβουμε την πίτα μας σε σχήμα αστεριού και ψήνουμε στους 180 βαθμούς για 1 ώρα και 15 λεπτά.
Μόλις βγάλουμε την πίτα από τον φούρνο, τη σιροπιάζουμε με το κρύο σιρόπι.
Χριστογιαννόσκολα (Ικαρία)
του Γιώργου Βιτσαρά
Έτσι ονομάζονται οι εορταστικές μέρες των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων μέχρι του Αγ. Ιωάννη στην Ικαρία.
Από βραδύς παραμονές των Χριστουγέννων καταφτάνουν οι καλιτσαντέροι (καλικάντζαροι) από τη Μύκονο. Αυτά τα μικρούτσικα τέρατα – διαβολάκια με ουρά και κέρατα, μπαίνουν μέσα στα καρυδότσουφλα, αρμενίζουν το στενό Μυκόνου – Ικαρίας και όταν φτάσουν στον Κάβο Πάπα (Νοτιοανατολικό άκρο του νησιού), δένουν τα καρυδότσουφλα στις αλυγαριές και μετά τρέχουν και σκορπούν σε όλα τα χωριά του νησιού.
Τυραννούν και παιδεύουν τους ανθρώπους και τρομάζουν τα παιδιά, ανοίγουν τις δεξαμενές και φεύγουν τα νερά, βάζουν τους μύλους να αλέθουν μόνοι τους, τρώνε και σκορπάνε τα φαγητά και τα γλυκά που έχουν φτιάξει οι νοικοκυρές, πηδάνε στις στέγες των σπιτιών και κάνουν λογής λογής σκανταλιές. Μεγάλο κακό δεν κάνουν, μόνο πως παιδεύουν τον κόσμο. Ανήμερα των Φώτων, που αγιάζονται τα νερά γίνονται άφαντοι κι αφανέρωτοι. Μπαίνουν ξανά στα καρυδότσουφλά τους και ταξιδεύουν για τη Μύκονο από κει που ήρθανε.
Χριστούγεννα στην Ελασσόνα
Του Ευάγγελου Μητρούσια
Παλιότερα τα κάλαντα των Χριστουγέννων τα παιδιά τα έλεγαν την νύχτα, ξημερώνοντας Χριστούγεννα. Παρέες 4-5 ατόμων, περνούσαν από κάθε σπίτι και ανήγγειλαν στους νοικοκυραίους την γέννηση του Θεανθρώπου.
Η λεγόμενη «γουρουνοχαρά» γινόταν κυρίως στην περιοχή της Θεσσαλίας. Το ζώο αγοραζόταν αρχές Μαΐου, εκτρεφόταν τους επόμενους μήνες και σφαζόταν λίγο πριν τα Χριστούγεννα. Συνεργαζόταν αρκετοί άντρες του χωριού και ακολουθούσε τραπέζι με χορό και τραγούδι.
Χριστούγεννα στον Ίασμο
Της Μαρίας Νικολάου
Ξεχωριστό χρώμα έχουν οι μέρες του Δωδεκαημέρου στη Θράκη. Ιδιαίτερα τα Χριστούγεννα γιορτάζονται με την παράδοση ζώσα. Στον Ίασμο της Ροδόπης για παράδειγμα, οι κάτοικοι νήστευαν από κρέας και γαλακτοκομικά, τις Τετάρτες και τις Παρασκευές και από λάδι καθ’ όλη τη διάρκεια της νηστείας, πολλοί το κάνουν ακόμη και σήμερα.
«Την παραμονή των Χριστουγέννων, που στον Ίασμο την λένε και «κοφτού» από ένα είδους φαγητού που παρασκευάζεται εκείνη την ημέρα, όλοι ήταν επί ποδός. Θα έπρεπε η νοικοκυρά να ζυμώσει το Χριστόψωμο, που ήταν ένα ψωμί ειδικά για εκείνη τη βραδιά , φτιαγμένο με πολύ μεράκι. Στο τραπέζι έβαζαν νηστίσιμα φαγητά, εννέα στον αριθμό, όσοι και οι μήνες εγκυμοσύνης της Παναγίας. Ο νοικοκύρης με το θυμιατό θύμιαζε το Χριστόψωμο και τους παρευρισκόμενους. Το τραπέζι αυτό δεν σηκωνόταν το βράδυ γιατί πίστευαν ότι κατέβαινε η Παναγία με το Χριστό για να φάνε, το σήκωναν την άλλη μέρα το πρωί. Καθόταν μέχρι αργά τη νύχτα λέγοντας ιστορίες για τους Καλικάντζαρους. Για αυτό και έβαζαν το ξύλο, το Χριστόξυλο, να καίει όλο το Δωδεκαήμερο πιστεύοντας ότι δεν θα είχαν χώρο να κατεβαίνουν οι καλικάντζαροι από το τζάκι και αν κατέβαιναν θα καιγόταν. Ακόμη τα παιδιά την παραμονή έκαναν δώδεκα δεματάκια από ψηλά ξύλα με δώδεκα ξύλα το καθένα και κάθε μέρα με αυτά άναβε ο νοικοκύρης το τζάκι» δήλωσε ο Μόσχος Μυλωνάς, μέλος του Πολιτιστικού Σύλλογου Ιάσμου.
Από την παραμονή των Χριστουγέννων μέχρι και την παραμονή των Θεοφανίων οι νοικοκυρές δεν έπλεναν ρούχα, ούτε λουζόταν τα μέλη της οικογένειας. Αν ήταν ανάγκη έπρεπε να βάλουν ένα καρφί μέσα ή ένα σίδερο, στην σκάφη για να είναι γεροί σαν το καρφί. Έπρεπε να αγιαστούν τα νερά κι από εκεί και ύστερα να πλύνουν ή να πλυθούν. Επίσης όλες αυτές τις μέρες δεν μάζευαν στάχτη από το τζάκι την μάζευαν την ημέρα των Θεοφανίων, όταν αγιαζόταν τα νερά και έφευγαν οι καλικάντζαροι. Την στάχτη αυτή την χρησιμοποιούσαν σαν λίπασμα στα αμπέλια για να έχουν καλύτερη σοδειά
Χριστούγεννα στις Σέρρες
Της Δέσποινας Γιαννακίδου
Οι γλυκές φωνές των παιδιών και οι βροντερές των παλικαριών συνέθεταν το κυρίαρχο έθιμο την παραμονή των Χριστουγέννων σε όλο το Ν.Σερρών.
Στην περιοχή της Πέτρας Σαράντα Εκκλησιών Ανατ.Θράκης στο Χριστόψωμο τοποθετούσαν διάφορα σημάδια που συμβόλιζαν την περιουσία κάθε οικογένειας. Τοποθετούσαν συμπληρωματική μπαλίτσα με ζυμάρι που έβαζαν μέσα τα σημάδια και ήταν τόσα όσα τα μέλη της οικογένειας. Τα σημάδια μπορεί να ήταν σπόροι από σιτάρι, καλαμπόκι, κλωναράκι από αμπέλι, ένα κέρμα κλπ που μπορεί να συμβόλιζαν το σπίτι, τα χωράφια, τα ζώα κλπ.
*Τα ήθη και έθιμα των Θρακών το βράδυ της Παραμονής αλλά και ανήμερα των Χριστουγέννων τα αφηγήθηκε στην ΕΡΤ Σερρών η Πρόεδρος της Θρακινής Εστίας Σερρών Ανθούλα Ευσταθοπούλου.
Χριστούγεννα στην Καστοριά
Της Σοφίας Ζουζέλη
Στην Κορησό Καστοριάς ανάβουν φωτιές «τα Κόλιντα» την προπαραμονή των Χριστουγέννων. Εκτός από τα κάλαντα, η λέξη κόλιεντα (κόλεντα, κόλιαντα, κόλιντα) αναφέρεται και στις παραδοσιακές φωτιές που ανάβουν οι κάτοικοι των τριγύρω οικισμών την προπαραμονή των Χριστουγέννων. Το έθιμο αυτό έχει παγανιστικές ρίζες και σχετίζεται με το χειμερινό ηλιοστάσιο.
Η χριστιανική θρησκεία συμπεριέλαβε πολλά τέτοια έθιμα στις παραδόσεις της, μετασκευάζοντας τα. Στις μέρες μας, η φωτιά ανάβει συμβολικά για να ζεστάνει τον νεογέννητο Χριστό στη φάτνη. Σήμερα, κόλιεντες θα συναντήσει ο επισκέπτης σε πολλά χωριά της περιοχής τη νύχτα της 23ης Δεκεμβρίου. Είναι παραδοσιακό μακεδονίτικο έθιμο που γίνεται αποκλειστικά στους ντόπιους και όχι τους προσφυγικούς οικισμούς.
Χριστούγεννα στην Κομοτηνή
Της Ειρήνης Τσακίρη
Ήθη, έθιμα και χριστουγεννιάτικα τραγούδια, μπορεί να συναντήσει κανείς, στην Κομοτηνή. Τα έθιμα για τα 9 φαγιά και τα κάλαντα με τις Σάρτες, φέρνουν στο μυαλό και στην σκέψη, εικόνες από τις θρησκευτικές παραδόσεις.
Στην περιοχή της Ανατολικής Ρωμυλίας, τα 9 Φαγιά είχαν δυο ερμηνείες, συμβόλιζαν τις 9 περιοχές που πέρασε η Παναγία με τον Χριστό και τον Ιωσήφ, κατά τον διωγμό του Ηρώδη, είτε τους 9 μήνες που κυοφορούσε.
Οι Σάρτες ή Κουμάντες, όπως τους αποκαλούσαν, ήταν ομάδες παλικαριών που έβγαιναν την παραμονή των Χριστουγέννων και τραγουδούσαν τα κάλαντα του Χριστού, πηγαίνοντας σε σπίτια συγγενικά και γειτόνων. Πολλές φορές η επιλογή των σπιτιών που πήγαιναν οι Σάρτες δεν ήταν τυχαία. Επέλεγαν σπίτια που υπήρχαν ελεύθερες κοπέλες, ώστε τα παλικάρια να φτιάξουν το μέλλον τους. Την ευχή την έδινε η μητέρα της οικογένειας, περνώντας στο κεφάλι του ενδιαφερόμενου ένα παγούνι, συμβολίζοντας τον αρραβώνα.
Τα παραδοσιακά κάλαντα των Σαρακατσάνων στη Κομοτηνή
Της Μαρίας Νικολάου
Σύμφωνα με την παράδοση τα παιδιά, το πρωί των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, με ένα μικρό τρουβά στον ώμο και τα κλαράκια στα χέρια μπαίνοντας στο καλύβι, αφού καλημέριζαν και φιλούσαν με σεβασμό το χέρι των μεγαλυτέρων, πήγαιναν και κάθονταν στα γόνατα δίπλα στην φωτιά. Εκεί, κάθε ένα, έβαζε το πουρναράκι στην φωτιά κουνώντας το πέρα δώθε κι έλεγε: «Αρνιά – Κατσίκια – πιδιά – νφάδες – γαμπροί – ’γεια κι δύναμη κι απ ούλα τα καλά».
Χριστούγεννα στη Κοζάνη
Της Θεοδότας Τσιόπρα
Οι Μωμόγεροι – Κοτσαμάνια τις ημέρες των Χριστουγέννων στον Τετράλοφο Κοζάνης, γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι, ξεσηκώνουν τους νοικοκυραίους με τις φωνές, τις κραυγές, τους θορύβους, τη μουσική, το χορό και τα τραγούδια τους και δίνουν ευχές για τη νέα χρονιά. Το δρώμενο αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία συλλογικής ταυτότητας και αυτοπροσδιορισμού των Ποντίων. Το έθιμο μετέφεραν Πόντιοι πρόσφυγες στην Ελλάδα από τη Λιβερά της Ορεινής Τραπεζούντας, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923.
«Κόλιαντα Μπάμπω» στην Πτολεμαΐδα
Της Μαίρη Κεσκιλίδου
Στην Πτολεμαΐδα όπου κάθε χρόνο προπαραμονή των Χριστουγέννων αναβιώνει το έθιμο «Κόλιαντα Μπάμπω». Από βραδύς καλαντάληδες βγαίνουν στους δρόμους ψέλνοντας τα παραδοσιακά κάλαντα προαναγγέλλοντας τη γέννηση του Χριστού, ενώ οι εκδηλώσεις κορυφώνονται με το άναμμα της φωτιάς.
Επιμέλεια: Αλεξάνδρα Πιτσούνη, Αναστασία Σοφιαλάκη
Πηγή: ertnews.gr
