Γράφει ο Νίκος Κ. Χαβιάρας δ.Φ.
Μετά την ήττα των ελληνικών δυνάμεων στη μάχη του Πέτα, κοντά στην Άρτα, στις 4 Ιουλίου 1822, ο Τουρκικός στρατός, με αρχηγούς τον Κιουταχή και τον Ομέρ Βρυώνη, προέλασε εύκολα προς νότον και έφθασε έξω από το Μεσολόγγι, με σκοπό την κατάληψή του, ώστε να ελεγχθεί ολόκληρη η Δυτική Ελλάδα. Το Μεσολόγγι τότε είχε ένα χαμηλό τείχος και η από ξηράς πολιορκία του φαινόταν εύκολη υπόθεση, ενώ ο Γιουσούφ πασάς ήδη το είχε αποκλείσει από θαλάσσης. Η πολιορκία άρχισε στις 25 Οκτωβρίου 1822 και την πόλη, εκτός από τους κατοίκους της, υπεράσπιζαν ο Αλ. Μαυροκορδάτος και οι 700που είχαν απομείνει από τη μάχη του Πέτα, μαζί με τον Μάρκο Μπότσαρη. Τα τρόφιμα και τα πολεμοφόδια επαρκούσαν μόνο για έναν μήνα.
Υπήρξε διχογνωμία μεταξύ των πολιορκητών για το σχέδιο που θα ακολουθούσαν. Ο Κιουταχής και ο Γιουσούφ υποστήριζαν την άμεση, με έφοδο, κατάληψη, ενώ ο Ομέρ Βρυώνης θεωρούσε ότι το Μεσολόγγι έπρεπε να καταληφθεί μετά από διαπραγμάτευση, ώστε να μην καταστραφεί μετά και την ερήμωση ολόκληρης της Αιτωλοακαρνανίας. Επικράτησε η άποψη του Βρυώνη, για καλή τύχη των πολιορκημένων, που έκαναν καθημερινές διαπραγματεύσεις με τους Τούρκους, κερδίζοντας χρόνο, ώσπου, στα μέσα Νοεμβρίου, η βοήθεια που είχαν ζητήσει από τη Διοίκηση, έντεκα πλοία υπό τον Μιαούλη, διέσπασαν το θαλάσσιο αποκλεισμό και αποβίβασαν 1000 άνδρες, τροφές και πολεμοφόδια. Από την άλλη πλευρά, καθώς τα δικά τους εφόδια τελείωναν, οι πολιορκητές αναγκάσθηκαν να προγραμματίσουν επίθεση τη νύχτα των Χριστουγέννων (24 προς 25 Δεκεμβρίου). Αυτό αποφασίσθηκε από τους Οθωμανούς με την εύλογη ελπίδα ότι οι πολιορκημένοι θα εγκατέλειπαν τις θέσεις τους για να πάνε στις εκκλησίες για τη χριστουγεννιάτικη Θεία Λειτουργία. Ωστόσο, το σχέδιο είχε διαρρεύσει από τον Γιάννη Γούναρη, Έλληνα γραμματικό ή υπηρέτη του Ομέρ Βρυώνη, και οι Έλληνες μαχητές βρίσκονταν στις θέσεις τους. Έτσι η έφοδος των Τούρκων κατέληξε σε πανωλεθρία τους και τελικά αποφάσισαν να λύσουν την πολιορκία λίγες μέρες αργότερα, στις 31 Δεκεμβρίου 1822.
Οι Οθωμανοί κατευθύνθηκαν βόρεια, όπου την καταστροφή τους ολοκλήρωσε ο πλημμυρισμένος από τις βροχές που είχαν προηγηθεί Αχελώος. Κατά τη διάβασή του, πολλοί στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους. Έτσι, απέτυχε πλήρως η τουρκική εκστρατεία εναντίον της Δυτικής Ελλάδας. Στα γεγονότα αναφέρεται ο Διονύσιος Σολωμός στις στροφές 88-121 του «Ύμνου εις την ελευθερίαν».
