Το 1054 μ.Χ., ένα κοντινό αστέρι εξερράγη σε μια έκρηξη σουπερνόβα. Αν και βρισκόταν 6.500 έτη φωτός μακριά, η έκρηξη ήταν ευδιάκριτη στον ουρανό πάνω από τη Γη για 23 ημέρες και αρκετές εκατοντάδες νύχτες μετά.
Η έκρηξη, γνωστή σήμερα ως SN 1054, καταγράφηκε από παρατηρητές του ουρανού στην Ιαπωνία, το Ιράκ και πιθανώς στην Αμερική. Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία αναφορά στα Βυζαντινά αρχεία.
Γιατί όχι; Μήπως η εκκλησία απλώς αγνόησε αυτό το φαινόμενο, ή υπήρχε κάποια άλλη αιτία για τη μη καταγραφή του; Σύμφωνα με νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση «European Journal of Science and Theology», ένα στοιχείο για την απάντηση μπορεί να κρύβεται σε ένα απροσδόκητο μέρος: ένα σπάνιο χρυσό νόμισμα.
Μια ομάδα ερευνητών πραγματοποίησε μελέτη σε τέσσερα βυζαντινά χρυσά νομίσματα που κόπηκαν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Κωνσταντίνου Θ’, από το 1042 έως το 1055 μ.Χ.. Ενώ τρία από τα νομίσματα απεικονίζουν μόνο ένα αστέρι, οι συγγραφείς προτείνουν ότι το τέταρτο νόμισμα -το οποίο δείχνει δύο φωτεινά αστέρια να πλαισιώνουν το κεφάλι του αυτοκράτορα- μπορεί να είναι μια διακριτική και ενδεχομένως αιρετική απεικόνιση του υπερκαινοφανούς αστέρα του 1054.
Σύμφωνα με την ερμηνεία της ομάδας, το κεφάλι του αυτοκράτορα μπορεί να αντιπροσωπεύει τον ήλιο, το ανατολικό αστέρι την Αφροδίτη, ενώ το δυτικό αστέρι αντιπροσωπεύει την SN 1054, η οποία ήταν ορατή για σχεδόν ένα μήνα. Η ομάδα πρόσθεσε ότι τα δύο αστέρια μπορεί επίσης να αναπαριστούν το Μεγάλο Σχίσμα που συνέβη ανάμεσα στην παπική και βυζαντινή εκκλησία τον Ιούλιο του 1054.
Οι ερευνητές εικάζουν ότι οι βυζαντινοί λόγιοι μπορεί να μην είχαν το δικαίωμα να μελετήσουν ή να γράψουν για την σουπερνόβα λόγω θρησκευτικών περιορισμών. Στην ουσία, η εκκλησία μπορεί να είχε μια «φιλοσοφική προκατάληψη απέναντι σε οποιαδήποτε παρατηρούμενη αλλαγή στον υποτιθέμενα τέλειο και αιώνιο νυχτερινό ουρανό», έγραψαν οι ερευνητές. Μπορεί όμως ένας έξυπνος μελετητής να βρήκε έναν τρόπο να παρακάμψει τη λογοκρισία.
«Ίσως ένας από τους τρόπους με τους οποίους ένας έξυπνος αστρονόμος στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης θα μπορούσε να καταγράψει το γεγονός θα ήταν να χρησιμοποιήσει μια τεχνική κρυπτογράφησης, στην προκειμένη περίπτωση, ένα σπάνιο νόμισμα που κόπηκε μετά το γεγονός του 1054».
Οι ερευνητές επισκέφθηκαν επίσης διάφορες μουσειακές συλλογές για να μελετήσουν 36 αντίγραφα αυτού του νομίσματος με τα δύο αστέρια, γεγονός που έφερε στο φως μια άλλη περίεργη λεπτομέρεια. Το μέγεθος του δυτικού αστέρα που απεικονίζεται στα νομίσματα δεν ήταν ομοιόμορφο, αλλά φαινόταν να συρρικνώνεται με την πάροδο του χρόνου – πιθανόν να έχει σκοπό να αναπαραστήσει τη σταδιακή εξαφάνιση της SN 1054 από τον ουρανό.
Αυτές είναι λογικές υποθέσεις, αν και δεν έχουν συγκεκριμένες αποδείξεις, παραδέχονται οι συγγραφείς της μελέτης. Το μέγεθος και η διάταξη των αστεριών στα νομίσματα θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει κάτι εντελώς διαφορετικό, και να τυχαίνει να συμπίπτει με την εμφάνιση του υπερκαινοφανούς αστέρα. Επιπλέον, δεν υπάρχει καμία οριστική ημερομηνία που να αποδίδεται σε κανένα από τα 36 νομίσματα που εξετάστηκαν, οπότε είναι αδύνατο για τους ερευνητές να πούν αν κόπηκαν πριν ή μετά την εμφάνιση του σουπερνόβα.
