«Άγιε Γιάννη Αφέντη και Βαπτιστή,
έλα να βαπτίσεις Θεού παιδί.
Ν΄ αγιαστούν οι κάμποι και τα νερά,
Ν΄ αγιαστεί κι ο αφέντης με την κυρά.»
(Κάλαντα Φώτων)
Στις 6 Ιανουαρίου η Ορθόδοξη Εκκλησία εορτάζει τα Θεοφάνια ή Φώτα ή Επιφάνια, δηλαδή την βάφτιση του Ιησού, την τρίτη και τελευταία εορτή του Δωδεκαημέρου.
Ως δωδεκαήμερο, στη χριστιανική παράδοση, ονομάζεται η χρονική περίοδος των δώδεκα ημερών από το βράδυ της παραμονής των Χριστούγεννα μέχρι και την παραμονή των Θεοφανίων. Για την Ορθόδοξη Εκκλησία, τόσο τα Χριστούγεννα όσο και τα Θεοφάνια συγκαταλέγονται στις δώδεκα μεγάλες εορτές του χριστιανισμού, που έρχονται δεύτερες μόνο μετά το Πάσχα σε σημασία, αλλά και στις 10 Δεσποτικές εορτές.
Μάλιστα η παραμονή των Θεοφανίων, στις 5 Ιανουαρίου, την ημέρα που τα παιδιά θα βγουν να πουν σύμφωνα με το έθιμο τα κάλαντα, είναι ημέρα αυστηρής νηστείας, κατά την οποία οι πιστοί, τα παλαιότερα χρόνια, δεν έτρωγαν μέχρι να πιουν τον Μέγα Αγιασμό των Υδάτων της επομένης.
Το όνομα της εορτής προκύπτει από τη φανέρωση των τριών προσώπων της Αγίας Τριάδας, που συνέβη κατά τη Βάπτιση του Ιησού. Επειδή η φωνή του Θεού ακούστηκε στη γη ονομάστηκαν Θεό+Φάνια και επειδή μέσω της παρουσίας της Αγίας Τριάδας, ο Θεός φάνηκε στη γη ( θεός+φάνηκε).
Σύμφωνα με τις γραφές, όταν ο Ιησούς έγινε 30 ετών βαπτίστηκε στον Ιορδάνη Ποταμό από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, γιο του Ζαχαρία και της Ελισάβετ, ο ονομαζόμενος στη συνέχεια ως Βαπτιστής, που ήταν έξι μήνες μεγαλύτερος του Ιησού και ασκήτευε στην έρημο, κηρύσσοντας το βάπτισμα της μετανοίας. Τη στιγμή της Βάπτισης, κατέβηκε από τον ουρανό το Άγιο Πνεύμα υπό μορφή περιστεριού και ταυτόχρονα ακούσθηκε φωνή εξ ουρανού που έλεγε: «Ούτος εστί ο Υιός του Θεού ο αγαπητός, δια του οποίου ευδόκησε ο Θεός να σώσει τους αμαρτωλούς». Το γεγονός αυτό έχουν καταγράψει οι τρεις από τους τέσσερις Ευαγγελιστές, ο Μάρκος, ο Ματθαίος και ο Λουκάς.
Πότε ακριβώς καθιερώθηκαν να εορτάζονται τα Θεοφάνια δεν είναι γνωστό με βεβαιότητα. Κατά τον τέταρτο αιώνα, η εορτή των Θεοφανίων γιορτάζεται πλέον με λαμπρότητα σε όλη την Εκκλησία ως εορτή του φωτισμού της ανθρωπότητας δια του Αγίου Βαπτίσματος, απ′ όπου προκύπτει και το όνομα «Τα Φώτα» ή η ονομασία «εορτή των Φώτων».
Στη Δύση, η γιορτή των Θεοφανίων καθιερώθηκε από τον 4ο αιώνα κι έπειτα, αλλά είναι περισσότερο συνδεδεμένη με την προσέλευση και την προσκύνηση των Τριών Μάγων στη Φάτνη μετά τη Γέννηση του Ιησού.
O επονομαζόμενος Μικρός Αγιασμός γίνεται τηνπαραμονή των Θεοφανίων, ο Μεγάλος όμως Αγιασμόςγίνεται ανήμερα των Θεοφανείων εντός των Εκκλησιών σε ειδική εξέδρα στολισμένη επί της οποίας φέρεται μέγα σκεύος γεμάτου ύδατος. Στη συνέχεια γίνεται η κατάδυση του Σταυρού στη Θάλασσα ή σε γειτονικό ποταμό ή λίμνη ή και στην ανάγκη σε δεξαμενή (όπως στην Αθήνα). Η κατάδυση του Σταυρού, κατά τη λαϊκή πίστη δίνει στο νερό καθαρτικές και εξυγιαντικές ικανότητες.
Ο συμβολισμός του νερού και οι αρχαίες παραδόσεις
Η εορτή των Θεοφανίων περικλείει και πολλές εκδηλώσεις που αποτελούν διαιώνιση αρχαίων ελληνικών εθίμων.
Οι αρχαίοι Αθηναίοι είχαν τη τελετή/ διαδικασία των «Πλυντηρίων» όπως την αποκαλούσαν κατά την οποίαμετέφεραν «εν πομπή» στην ακτή του Φαλήρου το άγαλμα της Αθηνάς. Εκεί το έπλεναν με θαλασσινό νερό για να το καθαρίσουν από ρίπους και να ανανεωθούν οι ιερές δυνάμεις του αγάλματος. Τα Πλυντήρια τελούνταν την 25η του μήνα Θαργηλιώνα(αντιστοιχεί χρονικά στην περίοδο από μέσα Μαΐουμέχρι μέσα Ιουνίου) και ήταν αφιερωμένα στον καθαρισμό του ξοάνου της θεάς Αθηνάς ενώ η ημέρα των Πλυντηρίων θεωρούνταν αποφράδα, δηλαδή καταραμένη/γρουσούζικη.
Παράλληλα, ο αγιασμός των Υδάτων σκοπός του οποίου είναι ο εξαγνισμός του νερού, αυτού του τόσο πολύτιμου στοιχείου της φύσης, είναι μια ιδιαίτερη τελετουργική στιγμή που έλκει την καταγωγή της στην πεποίθηση του ανθρώπου για τη θαυματουργή δύναμη του νερού.
Από την αρχαιότητα το νερό ήταν στενά συνδεδεμένο με την έννοια του καθαρμού, φυσικού και πνευματικού. Η λαϊκή μας παράδοση θέλει το νερό ως σημαντικό στοιχείο σε διάφορα γεγονότα της καθημερινότητας.
Για παράδειγμα, οι νύφες μια μέρα μετά τον γάμο τους, πήγαιναν στη βρύση και έπαιρναν νερό για το καινούργιο σπιτικό τους, ή η παράδοση με το αμίλητο νερό την ημέρα του Αγίου Ιωάννη του Κλήδονα.
Επίσης, όταν κάποιος φεύγει και θέλουμε να γυρίσει με ασφάλεια πίσω, ρίχνουμε νερό στη στράτα του.Ενώ το ξεμάτιασμα των γιαγιάδων γίνεται επίσης με νερό.
Στην αρχαία Ελλάδα, οι νέοι πριν την ενηλικίωση έκοβαν τα μαλλιά τους και τα πρόσφεραν στους θεούς των ποταμών ρίχνοντας τα στο νερό.
Στην αρχαία Ελλάδα για τον Ηράκλειτο το νερό αποτελεί «πρώτη αρχή, το πλαστουργό των πάντων στοιχείο», ενώ για τους αρχαίους Αιγύπτιους ο κόσμος δημιουργήθηκε μέσα από το χάος, που είχε τη μορφή ωκεανού.
Στη Χριστιανική θρησκευτική παράδοση οι αναφορές στον εξαγνιστικό ρόλο του νερού είναι πολλές.
Στην Παλαιά Διαθήκη οι ιερείς έπλεναν τα χέρια τους με νερό πριν πλησιάσουν στο ιερό, ενώ ο Πόντιος Πιλάτος “ένιψε τας χείρας του”, σε μια συμβολική προσπάθεια απομάκρυνσης των ενοχών του .
Επίσης ο Αγιασμός (καθαγιασμένο από τον ιερέα νερό) πίνεται από και ραντίζεται στους πιστούς για τον εξαγνισμό της ψυχής αλλά και ως ευλογία και προστασία από τις δυνάμεις του κακού.
Στη Γένεση (1, 2) διαβάζουμε ότι πριν τη δημιουργία της γης το πνεύμα του Θεού «επεφέρετο επάνω του ύδατος». Ύστερα (Γέν. 1, 7), ο Θεός δημιούργησε το στερέωμα που εχώρησε το ύδωρ «υποκάτω του στερεώματος» από «του ύδατος επάνω του στερεώματος» (και Ψαλμ. 104.3, και 148).
Η έννοια του εξαγνισμού υπάρχει στο μυστήριο της βαπτίσεως που αποτελεί προϋπόθεση για την πορεία των πιστών προς την αληθινή ζωή, δηλαδή την ανάσταση ( Παύλου: Ρωμ. 6, 3-4).
Αφότου ο ιερέας έχει αλείψει με λάδι τον βαπτιζόμενο, τον ακουμπά στο κεφάλι και τον καταδύει τρεις φορές στο όνομα της Αγίας Τριάδος. Το νερό είναι σύμβολο ζωής και έχει την δυνατότητα να καθαρίζει το σώμα και το πνεύμα του ανθρώπου. Στο μυστήριο της βάπτισης συμβολίζει επίσης το αίμα του Ιησού Χριστού. Στο νερό θάβεται ο παλιός άνθρωπος με το προπατορικό αμάρτημα στις πλάτες του και από το ίδιο νερό βγαίνει αναγεννημένος ο νέος χριστιανός. Επίσης, η ίδια καθαρτήρια ιδέα ανανεώνεται μέσα στην τελετουργία του αγιασμού!
Χρόνια Πολλά και Καλή Φώτιση!
(Πηγές: Wikipedia, www.huffingtonpost.gr)
