Οι διπλοί σεισμοί που έπληξαν δέκα νότιες τουρκικές επαρχίες στις 6 Φεβρουαρίου σηματοδοτούν τη χειρότερη ανθρωπιστική καταστροφή της χώρας στη σύγχρονη ιστορία της. Πόλεις ισοπεδώθηκαν, ιστορικές και αρχαίες ακροπόλεις κατέρρευσαν και δεκάδες χιλιάδες οικιστικά και εμπορικά κτίρια κατέρρευσαν σαν χάρτινοι πύργοι. Εκτός από τις απίστευτες ανθρώπινες απώλειες στη γειτονική Συρία, περισσότεροι από 47.000 άνθρωποι είχαν χάσει τη ζωή τους σύμφωνα με καταγραφή που έγινε πριν από την 1η Μαρτίου. Περισσότεροι από 90.000 άνθρωποι έχουν τραυματιστεί ενώ εκατομμύρια άλλοι είναι επί του παρόντος άστεγοι. Το ένα έκτο του συνολικού πληθυσμού της Τουρκίας (κάπου 12 εκατ. άνθρωποι) εκτιμάται ότι έχει πληγεί από τον σεισμό.
Δοκιμασία
Η παροχή ανακούφισης στις δέκα πληγείσες περιοχές είναι το πιο άμεσο μέλημα της τουρκικής κυβέρνησης. Η απίστευτη καταστροφή δεν είναι μόνο μία ξεκάθαρη υλικοτεχνική χαοτική πρόκληση αλλά επιπρόσθετα και μια πολιτική για το ερντογανικό σκληροπυρηνικό και αλαζονικό καθεστώς. Ο Ερντογάν αντιμετωπίζει τώρα την πιο κρίσιμη και καθοριστική δοκιμασία της εικοσάχρονης πολιτικής του διαδρομής. Το 1999, ένας σεισμός στην ευρύτερη περιοχή της Κωνσταντινούπολης προκάλεσε 19.000 νεκρούς και έφερε στο προσκήνιο τους αναμφισβήτητους περιορισμούς του κοινωνικού συμβολαίου μεταξύ των πολιτών της Τουρκίας και του συνεχώς πατερναλιστικού τους κράτους. Η φυσική καταστροφή σε συνδυασμό με μια επακόλουθη οικονομική κρίση (εμπλοκή του ΔΝΤ) προκάλεσαν βαθιά δυσαρέσκεια και πυροδότησαν την ανατροπή των κοσμικών και συχνά ανελεύθερων καθεστώτων διαφόρων πρωθυπουργών που είχαν επικρατήσει από τότε που η χώρα αναδύθηκε από τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το 1922.
Ο Ερντογάν και το AKP επικράτησαν πανηγυρικά από το 2003. Οι νέοι σεισμοί μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα και να καταρρεύσει το τωρινό ισλαμικό στερέωμα. Ο σεισμός του 1999 έφερε τον Ερντογάν στην εξουσία. Ο σεισμός του 2023 μπορεί να τερματίσει την απολυταρχική κυριαρχία του. Η Τουρκία έχει μια μακρά παράδοση βαθύτατης και διεφθαρμένης πατερναλιστικής διακυβέρνησης από πάνω προς τα κάτω, που έχει τις ρίζες της σε μια κρατική προσπάθεια εκσυγχρονισμού υπό την Οθωμανική Αυτοκρατορία τον 19ο αιώνα. Το κράτος στην Τουρκία έχει το παρατσούκλι «πατέρας πολιτεία» σε αντίθεση με τη χώρα, η οποία είναι γνωστή ως πατρίδα. Οι κεμαλιστές, ο Ερντογάν και όσοι κυβέρνησαν την Τουρκία (π.χ. η χούντα του Εβρέν) απαιτούν ετσιθελικά την υπακοή του λαού, ενώ οι πολίτες από το 1924 συστηματικά φοβούνται τους κυβερνώντες και πρέπει να τους σέβονται!
Αγάπη και φόβος
Η κομματική βάση του τον έχει αγαπήσει και οι αντίπαλοί του τον φοβούνται. Για να κερδίσει αυτή την αγάπη και τον φόβο έχει «βγάλει» πολλούς Τούρκους από την τραγική φτώχεια τους, ενώ καταπνίγει την οποιαδήποτε διαφωνία στέλνοντας τους αντιπάλους του (δημοσιογράφους, γιατρούς, νομικούς, στρατιωτικούς κ.λπ.) στη φυλακή ή στην εξορία. Ο Ερντογάν έχει το παρατσούκλι «καπετάνιος», που αναφέρεται στην καταγωγή της οικογένειάς του από τη Μαύρη Θάλασσα. Ο τίτλος υπογραμμίζει επίσης την αδιαμφισβήτητη και δεδομένη θέση του στο τιμόνι της Τουρκίας. Οι επιβάτες, δηλαδή οι πολίτες, θα πρέπει να τον αποδεχθούν και ακούν τον καπετάνιο, αφού η ύπαρξή τους εξαρτάται από αυτόν.
Στο επίκεντρο της δημόσιας κριτικής
Η ισχυρότατη πολιτική προσωπικότητα του Ερντογάν μπορεί να μην είναι σε θέση να αντέξει την επερχόμενη καταιγίδα αφού οι τελευταίοι σεισμοί είναι καταστροφή ιστορικών και τρομακτικών διαστάσεων. Προκάλεσαν τον θάνατο πιο πολλών ανθρώπων απ’ ό,τι ο πόλεμος της ανεξαρτησίας πριν από εκατό χρόνια. Ο Ερντογάν υποβάθμισε την τουρκική Ερυθρά Ημισέληνο (γνωστή και ως Kizilay), μια οργάνωση αρωγής που συνδεόταν με τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό, επειδή δεν υπέκυψε στις απειλές του. Αντίθετα, ίδρυσε την Προεδρία Διαχείρισης Καταστροφών και Εκτακτης Ανάγκης (AFAD), το αντίστοιχο της FEMA στις ΗΠΑ. Και οι δυο φορείς δεν υπάρχουν στην κρίση των σεισμών και απέτυχαν.
Η εποχή του Ερντογάν στην Τουρκία σημαδεύτηκε από οικοδομικές εξάρσεις και απύθμενη αλαζονική συμπεριφορά των εργολάβων με την κατασκευή τεράστιων πολυκατοικιών. Ο Ερντογάν αντιμετωπίζει ήδη σκληρή δημόσια κριτική για την πλημμελή ανταπόκριση της κυβέρνησής του στους σεισμούς και για τη «συνενοχή» του ενώ οργιάζουν οι κατηγορίες για διαφθορά των εργολάβων που υποστηρίζουν το καθεστώς του.
Ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι το κοινωνικό συμβόλαιο που συνέδεσε διαχρονικά τον Ερντογάν με τους πολίτες θα δεχθεί έντονη πίεση. Ακριβώς όπως ο σεισμός του 1999 συγκλόνισε το άθλιο κεμαλικό κράτος, ο σεισμός του Φεβρουαρίου υπονομεύει τον Ερντογάν και τη φήμη της ισχύος και της αποτελεσματικότητας που έχει καλλιεργήσει εδώ και χρόνια. Στην πραγματικότητα, η εικόνα του Ερντογάν μπορεί να αμαυρωθεί ανεπανόρθωτα μόλις εμφανιστεί μια πιο ακριβής περιγραφή του αριθμού των νεκρών (πολλές χιλιάδες μπορεί να είναι ακόμα θαμμένοι κάτω από τα ερείπια) και η θλίψη του λαού καταστεί οργή. Πολλοί πολίτες θα καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι ο Ερντογάν απέτυχε στα καθήκοντά του και ως εκ τούτου δεν αξίζει πλέον να τον φοβούνται. Δεν θα τον βλέπουν πλέον ως «πατερούλη» αλλά σαν μία «χάρτινη τίγρη» όπως οι τραγικές πολυκατοικίες.
Αναβολή εκλογών ή «στημένες κάλπες»
Αντιλαμβανόμενος προφανώς την πτώση της δημοτικότητάς του, ο Ερντογάν ενδέχεται να αποφασίσει τις επόμενες ημέρες να αναβάλει τις εκλογές. Μια τέτοια αναβολή έρχεται σε αντίθεση με το Σύνταγμα της Τουρκίας, αλλά ο Ερντογάν θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τον έλεγχο των βασικών θεσμών, όπως το Ανώτατο Εκλογικό Συμβούλιο (YSK) και το εθνικό συμβούλιο για την εποπτεία των δημοσκοπήσεων, για να καθυστερήσει την ψηφοφορία. Ο Ερντογάν έχει χειριστεί έκνομα τους θεσμούς της χώρας, συμπεριλαμβανομένου του YSK, εναντίον των αντιπάλων του στο παρελθόν. Ακόμα κι αν παρακάμψει με κάποιο τρόπο το Σύνταγμα, οι Τούρκοι ψηφοφόροι μπορεί να είναι τόσο εξοργισμένοι μαζί του που να τον καταψηφίσουν στις χρονικά «καθυστερημένες» κάλπες, όπως έκαναν οι ψηφοφόροι της Κωνσταντινούπολης το 2019 στις τότε δημοτικές εκλογές.
Αν ο Ερντογάν αποφασίσει ότι δεν μπορεί ή δεν θέλει να αναβάλει τις εκλογές, μπορεί να στραφεί σε άλλα αυταρχικά μέτρα. Είναι πιθανό να παρατείνει την κατάσταση έκτακτης ανάγκης στις δέκα επαρχίες (μόλις λήξει τον Μάιο) και να επιδιώξει να αποκαταστήσει την εικόνα του ως αποτελεσματικός ηγέτης. Ο θυμός και η αγωνία σωρεύονται όμως σε όλη τη χώρα. Όσοι αγαπούν τον Ερντογάν τον αγαπούν λιγότερο και δεν θα τον φοβούνται όσο στο παρελθόν. Ο Ερντογάν, με τη σειρά του, θα προσπαθήσει να προσκολληθεί παντοιοτρόπως στην εξουσία, είτε αναβάλλοντας εκλογές κατά δεδομένη παράβαση του συντάγματος της χώρας είτε πραγματοποιώντας άδικες, παράνομες, ανεξέλεγκτες και βρόμικες εκλογές.
