Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης εγκαινίασε έρευνα για πιθανά εγκλήματα πολέμου και την ευθύνη του ίδιου του Ρώσου προέδρου, σε μία διαδικασία που θα αργήσει να ολοκληρωθεί.
Ο γενικός εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ) ανακοίνωσε τη διεξαγωγή έρευνας κατά του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν για πιθανά εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία. Ωστόσο, το διεθνές ποινικό δίκαιο έχει τα όριά του.
Το ΔΠΔ είναι ένα μόνιμο διεθνές ποινικό δικαστήριο με έδρα τη Χάγη. Η νομική του βάση είναι το Καταστατικό της Ρώμης του 1998 και είναι υπεύθυνο για τέσσερα βασικά εγκλήματα: γενοκτονία, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα επιθετικότητας. Τα μέλη του δικαστηρίου περιλαμβάνουν 123 χώρες. Η Ρωσία και η Ουκρανία δεν ανήκουν σε αυτά, καθώς υπέγραψαν το καταστατικό, αλλά δεν το επικύρωσαν.
Ο Καρίμ Χαν, ο γενικός εισαγγελέας του ΔΠΔ, ερευνά εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στην Ουκρανία από το 2014. Στις αρχές της περασμένης εβδομάδας, ανακοίνωσε ότι η έρευνα θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει «νέα ύποπτα εγκλήματα» που διαπράχθηκαν στην Ουκρανία.
Με την έναρξη της έρευνας, ένα είναι το ερώτημα που γεννάται: Ποια είναι η πιθανότητα να καταλήξει ο Πούτιν ενώπιον του ΔΠΔ; Θα πρέπει να αντιμετωπιστούν διάφορα περίπλοκα νομικά ζητήματα για να συμβεί αυτό το σενάριο. Για παράδειγμα, θα πρέπει πρώτα να προσδιοριστεί η κατηγορία των πιθανών εγκλημάτων πολέμου.
«Το ΔΠΔ θα έχει δικαιοδοσία σε τρεις κατηγορίες εγκλημάτων στην Ουκρανία – εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου και γενοκτονία», δήλωσε στο Al Jazeera η Ιβόν ΜακΝτέρμοτ Ρις, καθηγήτρια στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Σουόνσι.
«Με βάση τις πληροφορίες που έχουμε από την Ουκρανία, υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να πιστεύουμε ότι, τουλάχιστον, ορισμένες από τις κατηγορίες που μπορεί να δούμε να επιβάλλονται σε αυτήν την κατάσταση θα περιλαμβάνουν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας – εγκλήματα όπως η δολοφονία που διαπράχθηκε ως μέρος μιας εκτεταμένης ή συστηματικής επίθεσης εναντίον αμάχου πληθυσμού –και εγκλήματα πολέμου– αποτελούν σοβαρές παραβιάσεις του νόμου των ένοπλων συγκρούσεων», είπε.
Οι αμφιβολίες σχετικά με τη δικαιοδοσία του ΔΠΔ σε αυτό το θέμα ωστόσο παραμένουν, δεδομένου ότι ούτε η Ουκρανία ούτε η Ρωσία είναι συμβαλλόμενα μέρη στο καταστατικό της Ρώμης. Υπό τις παρούσες συνθήκες, ωστόσο, μπορεί να υπάρξει νομική πρόοδος: «Αν και ούτε η Ουκρανία ούτε η Ρωσία είναι μέρη του ΔΠΔ, το ΔΠΔ έχει δικαιοδοσία, επειδή η Ουκρανία εξέδωσε δήλωση σύμφωνα με το άρθρο 12 (3) του Καταστατικού του ΔΠΔ που παρέχει δικαιοδοσία στο Δικαστήριο» προσθέτει η Ρις.
Απίθανη η δίκη όσο ο Πούτιν παραμένει στην εξουσία
Ωστόσο, ακόμα κι αν ίσχυε η δικαιοδοσία, αναμφισβήτητα η πιο δύσκολη πρόκληση θα ήταν να παραπεμφθεί ο Πούτιν στο δικαστήριο. «Το ΔΠΔ δεν δικάζει τους κατηγορούμενους ερήμην, επομένως η μεγαλύτερη πρόκληση μπορεί να είναι να πάει ο Πούτιν στη Χάγη εάν εκδοθεί ένταλμα σύλληψης εναντίον του. Ωστόσο, φαίνεται απίθανο να αποτύχουν τα κράτη να συνεργαστούν για τη μεταφορά του Πούτιν στο Δικαστήριο, εάν αυτός ή οποιοσδήποτε άλλος κατηγορούμενος σε αυτή την κατάσταση, ταξίδευε στην επικράτειά τους», είπε ο ΜακΝτέρμοτ Ρις.
Ωστόσο, υπάρχει και μια άλλη επιλογή, λέει στο Al Jazeera η Νίνα Γιόργκενσεν δικηγόρος και καθηγήτρια δημόσιου διεθνούς δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Southampton. «Η εμπειρία δείχνει ότι μια δίκη θα ήταν απίθανη όσο ο Πούτιν παραμένει στην εξουσία, αλλά η πιθανότητα αυξάνεται σε περίπτωση μελλοντικής αλλαγής καθεστώτος», είπε.
«Υπάρχουν πολλά παραδείγματα δικαιοσύνης με φερόμενους εγκληματίες πολέμου, ορισμένοι από τους οποίους κατηγορήθηκαν ενώ ήταν εν ενεργεία πρόεδροι», είπε, αναφερόμενη στον πρώην ηγέτη της Γιουγκοσλάβίας Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς και τον πρώην ηγέτη της Λιβερίας, Τσαρλς Τέιλορ.
«Ο Πούτιν και άλλοι ηγέτες θα μπορούσαν ενδεχομένως να κατηγορηθούν μέσω στοιχείων που αποδεικνύουν ότι έδιναν εντολές ή απέτυχαν να αποτρέψουν εγκλήματα πολέμου όταν ήταν σε ανώτερη θέση με αποτελεσματικό έλεγχο των δυνάμεών τους», είπε. Μέχρι εδώ, η θεωρία. Ωστόσο, όπως συμβαίνει συχνά στη νομοθεσία, υπάρχει μια σειρά διαδικασιών που πρέπει να τηρηθούν προτού κάποιος εξετάσει καν την ιδέα μιας πραγματικής δίκης.
Τεράστιο μέγεθος και πολυπλοκότητα
Ενώ η κατάσταση έχει ήδη ανατεθεί στο Προδικαστικό Τμήμα ΙΙ, δεν σημαίνει ότι σύντομα θα απαγγελθούν ποινικές διώξεις εναντίον του Πούτιν ή οποιουδήποτε άλλου, είπε στο Al Jazeera η Ολυμπία Μπέκου, καθηγήτρια δημοσίου διεθνούς δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ.
«Οι εγκληματικές έρευνες αυτού του μεγέθους και πολυπλοκότητας χρειάζονται πολύ χρόνο για να διερευνηθούν. Αυτό γίνεται πιο δύσκολο σε μια εμπόλεμη ζώνη όπου η πρόσβαση σε στοιχεία, μάρτυρες και θύματα μπορεί να είναι εξαιρετικά περιορισμένη», είπε. «Κατά το στάδιο της έρευνας, ο εισαγγελέας θα συγκεντρώσει τα απαραίτητα στοιχεία για να αξιολογήσει εάν υπάρχει βάσιμος λόγος να πιστεύει ότι έχουν διαπραχθεί βασικά εγκλήματα και ποιος φέρεται να τα διέπραξε. Η Εισαγγελία θα συγκεντρώσει και θα εξετάσει τα αποδεικτικά στοιχεία και θα συγκεντρώσει μαρτυρίες από θύματα και μάρτυρες».
