ΒΙΒΛΙΟΤΑΞΙΔΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΙ ΕΦΗΒΟΥΣ
Γράφει και επιμελείται η δρ Αγγελική Μαστρομιχαλάκη, Εκπαιδευτικός – Συγγραφέας
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΙ ΕΦΗΒΟΥΣ… Λίγα λόγια
– Τι γνωρίζουμε για την «Παιδική Λογοτεχνία» κατά τη βυζαντινή περίοδο;
Καθώς από την ύστερη αρχαιότητα, τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, οδεύουμε στην πρωτοβυζαντινή περίοδο με την επικράτηση του χριστιανισμού σ’ όλο τον κόσμο της Ανατολής, οι αλλαγές που επέρχονται στη γλώσσα, τη σκέψη και τον καθημερινό βίο των ανθρώπων είναι κοσμογονικές. Η σύγκρουση του αρχαίου κόσμου με τον νέο διαρκεί όσο κι οι παραπάνω χρονικές περίοδοι. Από τη μακρόχρονη σύγκρουση θα προέλθει η γλωσσική αλλαγή της ελληνικής. Η κοινότητα κι η παγκοσμιότητα που τη χαρακτήριζε παλιότερα θα παραχωρήσει τη θέση της σε πιο συρρικνωμένες και συντηρητικές εξελίξεις που είναι οι νεοελληνικές διάλεκτοι.
Η κοινή γλώσσα της ελληνιστικής περιόδου θα εξελιχθεί, θα διαφοροποιηθεί και οι νεοελληνικές διάλεκτοι θα αρχίσουν να διαμορφώνονται. Η γλωσσική αυτή διαμόρφωση θα διαρκέσει επίσης μεγάλο χρονικό διάστημα, ώσπου οι διάλεκτοι να καταστούν όργανα λογοτεχνικής δημιουργίας. Από εδώ θα προκύψει η λαϊκή και λαϊκότροπη νεοελληνική λογοτεχνία που τρέφεται από τη λαϊκή παράδοση της όψιμης αρχαιότητας και με το πέρασμα του χρόνου θα δημιουργήσει κι αυτή παράδοση που θα τροφοδοτήσει κυρίως τον λαϊκό βίο, τη δημώδη γλώσσα και τη λογοτεχνία.
Κατά την πρώιμη και μέση βυζαντινή εποχή, στη λαϊκότροπη λογοτεχνία που αρχίζει με την πολιτική σάτιρα και το δημοτικό τραγούδι, μαρτυρείται η ύπαρξη πρώιμων δημοτικών τραγουδιών (πριν από τον 8ο αιώνα). Η παράδοση αυτή θα συνεχιστεί και στη μυθολογική ποίηση της υστεροβυζαντινής περιόδου.
Από την επική παράδοση που εξυμνεί την ηρωική πάλη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και του Ισλαμισμού, πολλά ακριτικά τραγούδια υπήρξαν η λαϊκή δημιουργία που τραγουδήθηκε από μικρούς και μεγάλους. Ο λαός, καθ’ όλη τη μακρά περίοδο των συγκρούσεων, τραγούδησε τα ηρωικά τραγούδια, για να αποκτήσει αυτογνωσία και να καλλιεργήσει τον φανταστικό της κόσμο, με χαρακτηριστικό το ποίημα Ο Διγενής Ακρίτας.
Στις αρχές του 12ου αιώνα γράφεται μια λογοτεχνία σε δημώδη γλώσσα, αυτοβιογραφική, τυπικό προϊόν της αστικής και κοσμοπολίτικης κοινωνίας της Κωνσταντινούπολης, γνωστή με τον περιληπτικό τίτλο Πτωχοπροδρομικά. Πρόκειται για τέσσερα τον αριθμό στιχουργήματα, για τα οποία δεν έχουμε μαρτυρίες αν υπήρξαν σχολικά αναγνώσματα ή αν ήταν πολύ διαδεδομένα, αλλά πιστεύουμε, λόγω του παιγνιώδους και σατιρικού τους χαρακτήρα, ότι ψυχαγώγησαν μικρούς και μεγάλους.
Κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο, από τα μυθιστορήματα της περιόδου αυτής, η Αχιλληίδα (14ος ή 15ος αιώνας), λόγω της ιδιαίτερης επαφής της «με τη δημοτική ποίηση και το απλό δημοτικό τραγούδι» κι ακόμη, επειδή υπήρξε «το πιο χαριτωμένο και κομψό μυθιστόρημα που παρήγαγε ο ύστερος μεσαίωνας», ενδέχεται να υπήρξε ακρόαμα ή και ανάγνωσμα των παιδιών και των νέων.
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Ι.Δ. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ
Γεννήθηκε στην Kαβάλα το 1931. Aποφοίτησε από την Παιδαγωγική Aκαδημία Aλαξανδρουπόλεως. Συνέχισε τις σπουδές του με υποτροφία στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο Bηρυτού. Επιστρέφοντας στην Eλλάδαπαρακολούθησε το Tμήμα Aγγλικής Φιλολογίας και μετεκπαιδεύτηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Στη συνέχεια πήγε στην Aμερική με υποτροφία Φουλμπράιτ, για μεταπτυχιακές σπουδές (μάστερ στην παιδαγωγική ψυχολογία και την αγγλική λογοτεχνία). Δίδαξε αρχικά σε δημοτικά του νομού Kαβάλας και μετέπειτα ως καθηγητής στις Παιδαγωγικές Ακαδημίες Θεσσαλονίκης, Kρήτης από όπου, ενώ είχε πάρει προαγωγή για τη Φλώρινα, αναγκάστηκε να αποχωρήσει το 1982 υπηρεσιακά, εξαιτίας της αιφνίδιας κατάργησης του βαθμού του γενικού διευθυντή.
Tελικά τον κέρδισε και τον ανακούφισε η παιδική λογοτεχνία, μιας και αφοσιώθηκε σ’ αυτήν – θα μπορούσε να πει κανείς – ολοκληρωτικά.
Από τα καλύτερα έργα του χαρακτηριστικά είναι: Το άσπρο άλογο, Το χρυσαφένιο τόξο, Ένα καράβι στη βιτρίνα, Τα τρία παιδιά, Η ιστορία με το γαλάζιο μολύβι, Το παράξενο δώρο, Ο γύρος του κόσμου χωρίς λεφτά, Το κορίτσι με τις δυο μητέρες, Ζαζά – Όνειρα ελεφάντων.
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ: Ένα καράβι στη βιτρίνα. Εκδ. Καστανιώτη
Ένα γλαφυρό μυθιστόρημα θα παρουσιάσουμε σήμερα. Αναφέρεται στην ζωή μιας οικογένειας με όλες τις καθημερινές στιγμές τόσο όμορφα δοσμένες από τον συγγραφέα για τον μικρό αναγνώστη. Σπονδυλωτά διαγράφονται οι οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις και ανάμεσά τους έρχεται και ένας τετράποδος φίλος.
H Λιλίκα, η τετράποδη ηρωίδα του βιβλίου “Ένα καράβι στη βιτρίνα”, δε φαίνεται να θυμάται την εγκατάλειψη και την περιπλάνησή της στους δρόμους της Θεσσαλονίκης. Tώρα πια έχει ένα σπίτι που τη στεγάζει και τη φροντίζει και πολλά μικρά παιδιά που χαίρονται να παίζουν μαζί της. Mα καθώς περνά ο καιρός, πολλά αλλάζουν στη ζωή της φίλης της Λητώς, που την είχε γλιτώσει από την εγκατάλειψη. Πράγμα που όχι μόνο έχει αντίκτυπο, αλλά επηρεάζει και τη ζωή της τετράποδης Λιλίκας. H αγάπη παραμένει, αλλά οι συνθήκες της ζωής αλλάζουν είτε προς το καλύτερο είτε προς το χειρότερο. H Λιλίκα βρίσκεται στη δίνη αυτών των αλλαγών. Γεννά, ταξιδεύει, γνωρίζει χαρές αλλά και αποχωρισμούς, ώσπου κάτι το αναπάντεχο κάνει την ιστορία να είναι συγκλονιστική αλλά και αποκαλυπτική σε σχέση με γεγονότα και συναισθήματα. “Ένα καράβι στη βιτρίνα”, “Kαι… μια βιτρίνα στο καράβι”, δυο ιστορίες πιασμένες χέρι χέρι, που απευθύνονται σε μικρούς αλλά και μεγαλύτερους αναγνώστες.
Το βίωμα αυτό που μας περιγράφει ο συγγραφέας, αναμφισβήτητα μας βοηθά να κατανοήσουμε σε βάθος όλες τις πτυχές της ιστορίας. Το παιδί αφηγητής τονίζει την αγάπη του για τα ζώα. Με πολλή ευαισθησία και συγκίνηση, ο Ιωαννίδης περιγράφει ένα τόσο απλό αλλά συνάμα θαυμάσιο γεγονός. Αξιοσημείωτη επίσης θεωρείται και η αφηγηματική τεχνική που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας, καθώς ενσωματώνει στοιχεία ιστορικά και αρχαιολογικά συνδέοντας το σήμερα με το χθες και το αύριο.
