Συνέντευξη – Επιμέλεια: Ευγενία Γάλλου
«Δύο φορές το ’21», το βιβλίο της Αγγελικής Μαστρομιχαλάκη και του Παντελή Ζούρα
Στην εφημερίδα του «Χιακός Λαός» και συγκεκριμένα στη στήλη Βιβλιο –πρότασης έχω την χαρά να παρουσιάσω το βιβλίο της καλής μου φίλης Αγγελικής Μαστρομιχαλάκη* και του συζύγου της (και συναδέλφου μου) Παντελή Ζούρα, το οποίο κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Εν πλω». Πρόκειται για ένα βιβλίο που έρχεται να συμπληρώσει ένα μεγάλο κενό στην βιβλιογραφία για παιδιά και εφήβους, καθώς αναδεικνύει τον ρόλο των γυναικών στην Επανάσταση του 1821. Με λόγο λιτό και την πλούσια εικονογράφηση του Σπύρου Ζαχαρόπουλου, έρχεται να παρουσιάσει στους μικρούς αναγνώστες το πραγματικό πρότυπο των Ελλήνων ηρώων που αγωνίστηκαν με αυτοθυσία για την πατρίδα και την ελευθερία. Το βιβλίο κυκλοφορεί επίσης στην αγγλική γλώσσα με τον τίτλο «1821 The Greek Revolution: 21 Heroes and 21 Heroines of the war of independence».
Ας δούμε τι μας απάντησε σε μια σειρά ερωτήσεων που της θέσαμε:
–Πώς προέκυψε η ιδέα της συγγραφής του βιβλίου Δυο φορές το ’21;
Ένα βιβλίο για να γραφτεί ξεκινάει από μια ιδέα- την έμπνευση. Από εκεί και πέρα μέσα στο μυαλό του συγγραφέα στήνεται η δομή του βιβλίου, είτε λογοτεχνικού είτε γνώσεων. Το βιβλίο που γράψαμε μαζί με τον σύζυγό μου, Παντελή Ζούρα, Δυο φορές το ’21, ήταν μια κοινή σκέψη δική μας και του εκδότη κ. Γεώργιου Μπιλάλη, περίπου ενάμιση χρόνο προτού εκδοθεί, δηλαδή τον Δεκέμβριο 2020. Αγαπάμε την Ιστορία και καθώς εορτάζουμε τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επαναστάσεως θελήσαμε να βάλουμε κι εμείς ένα λιθαράκι, γράφοντας ένα βιβλίο που να απευθύνεται στα παιδιά και τους εφήβους και να τους γνωρίζει Ήρωες και Ηρωίδες της Πατρίδος μας. Μας εμπνέουν οι στίχοι του Κωστή Παλαμά: «…Χρωστάμε σ’ όσους ήλθαν, πέρασαν, θα’ ρθούνε, θα περάσουν. Κριτές θα μας δικάσουν, οι αγέννητοι, οι νεκροί!».
–Με βάση ποια κριτήρια επιλέχθηκαν οι 21 ηρωικές μορφές ανδρών και οι 21 αντιστοίχως γυναικών;
Η επιλογή των προσώπων ήταν υποκειμενική. Μελετήσαμε πολλές ιστορικές πηγές και άλλα βιβλία που αναφέρονταν στην περίοδο την προεπαναστατική αλλά και κατά την Επανάσταση του 1821. Οι σκέψεις μας καθώς διαβάζαμε και αποδελτιώναμε το υλικό εξελίσσονταν. Αποφασίσαμε να προβάλλουμε άνδρες και γυναίκες αγωνιστές όχι μόνο με το όπλο, με το καριοφίλι και το γιαταγάνι, αλλά και με την πένα και τη γραφή, με τον λόγο και την ομιλία, ανθρώπους καθημερινούς και απλούς. Όλοι είχαν ένα όραμα: την Ελευθερία της Ελλάδας. Ήταν απλοί, καθημερινοί άνθρωποι, σαν κι εμάς, που όμως βρήκαν τρόπο να βοηθήσουν όσο μπορούσε και όπως μπορούσε καθένας και καθεμιά.
–Οι γυναίκες που έδρασαν την περίοδο του Αγώνα καθ’ οιονδήποτε τρόπο έχουν προβληθεί επαρκώς μέσα από την ιστορική καταγραφή ή μπορούν να θεωρηθούν «αδικημένες»;
Νομίζω ότι είναι βέβαιο πως οι γυναίκες έχουν αδικηθεί· δεν έχουν προβληθεί όσο τους άξιζε. Αυτό φάνηκε από την ανταπόκριση που είχαμε μόλις κυκλοφόρησε το βιβλίο μας, το οποίο συνεχίζει με εντυπωσιακή πορεία την κυκλοφορία του σε δεύτερη έκδοση -όχι μόνο στην ελληνική γλώσσα αλλά και στην αγγλική έκδοση. Η Ελληνίδα γυναίκα είναι «ανδρεία». Είναι ταυτόχρονα κόρη, στοργική αδελφή, με τα δάχτυλα τα επιδέξια στη νοικοκυροσύνη, ταυτόχρονα και στο βόλι, στη διευθέτηση του οίκου και την ενασχόληση με τα κοινά. Πάνω από όλα τη νοιάζει η υπεράσπιση της πατρίδας. Πιστή στην προγονική αρετή, αναλαμβάνει να σηκώσει στους ώμους της την παράδοση αιώνων με σιωπή και εγκαρτέρηση. Γι’ αυτήν την προσφορά και την παράδοση της Ελληνίδας στην Τουρκοκρατία και στο «Αθάνατο ’21», ο καθένας αξίζει να επαναλαμβάνει συνειδητά τους στίχους του εθνικού μας ποιητή: «Ψυχή μεγάλη και γλυκειά, μετά χαράς σ’ το λέω: Θαυμάζω τες γυναίκες μας και στ’ όνομά τους μνέω».
–Ποια ηρωίδα ξεχωρίζεις και γιατί;
Ιδιαίτερα ξεχωρίζω την Πανωραία Χατζηκώστα (την Ψωροκώσταινα), μια γυναίκα αρχόντισσα από τις Κυδωνίες, η οποία έδωσε τα πάντα στον Αγώνα και έφθασε να ζει ως ζητιάνα. Ξενόπλενε για να ζήσει και, όταν έφθασε ο κυβερνήτης Καποδίστριας στο Ναύπλιο, της πρόσφερε ως θέση να πλένει τα ρούχα για τα ορφανά του Αγώνα. Αυτή η γενναία αρχόντισσα στην ψυχή, όταν έμαθε πως θα διενεργηθεί έρανος για την ενίσχυση των αποκλεισμένων μαχητών της πολιορκίας του Μεσολογγίου από τον Ιμπραήμ, πρώτη απ’ όλους πρόσφερε τα ελάχιστα υπάρχοντά της: το τελευταίο γρόσι που είχε κερδίσει και το τελευταίο δαχτυλίδι – κειμήλιο από την οικογένειά της. Όλα για τον αγνό Αγώνα για την Ελλάδα. Και πέθανε πάμφτωχη, για την Πατρίδα.
–Τι μπορεί να προσκομίσει διαβάζοντας το βιβλίο Δυο φορές το ’21 ο σημερινός έφηβος/η που ζει την κρίση των θεσμών και στην ψηφιακή εποχή των «κατασκευασμένων» ειδώλων;
Κάθε ιστορία φέρει τα δικά της μοναδικά μηνύματα τα οποία οι ήρωες επικοινωνούν με τον δικό τους τρόπο στην καρδιά του αναγνώστη. Τι πιο όμορφο σε μια εποχή, που οι αξίες αποδομούνται, οι ιστορίες να εμπνέουν και να μεταδίδουν στους εφήβους τις ευεργετικές ιδιότητες της αγάπης για την Πατρίδα, της Πίστης στον Θεό, της ευγένειας, της προσφοράς, της ανιδιοτέλειας, της καλοσύνης, της αλληλοβοήθειας και της συνεργασίας! Να καλλιεργούν την ενσυναίσθηση, την κοινωνική και συναισθηματική νοημοσύνη του παιδιού και την ευαισθησία του! Ο συνδυασμός της τέρψης με τη διαπαιδαγώγηση, που προκύπτει αβίαστα, θεωρώ πως είναι το ιδανικό. Ναι, οι ήρωες πολλές φορές καθοδηγούν την εξέλιξη του μύθου.
Βασικά θέλω να απολαύσω μαζί με τους αναγνώστες τις πολλαπλές δυνατότητες ανάγνωσης του κόσμου για να δοκιμάσω μαζί τους την περιπέτεια μιας εναλλακτικής ερμηνείας. Μού αρέσουν οι μικρές στιγμές που περνάνε απαρατήρητες στην Ιστορία. Αυτό αρέσει πολύ και στους εφήβους, καθώς βιώνουν την αμφισβήτηση και συχνά την απόρριψη. Η αλήθεια όμως αρέσει στα παιδιά. Και όποτε προσφέρεις κάτι καλό και αληθινό πραγματικά εμπλέκονται μέσα σε αυτό και βρίσκουν στοιχεία ταύτισης αλλά και θαυμασμού.
–Η οικογένεια αλλά και το σχολείο-ως φορείς αγωγής και εκπαίδευσης- πώς μπορούν να καλλιεργήσουν τη φιλαγνωσία στα σημερινά παιδιά και να τα φέρουν σε επαφή με την Ιστορία και την Παράδοση;
Φυσικά και μπορούν. Πάντοτε ελπίζουμε και χαιρόμαστε να βοηθάμε να βρεθούν τρόποι προσέγγισης της φιλαναγνωσίας τόσο στο σχολείο όσο και στην οικογένεια. Ας ακολουθήσουμε λίγες πρακτικές σκέψεις: Να διαβάζουν βιβλία, γονείς με παιδιά, εκπαιδευτικοί με μαθητές, όλοι μαζί αλλά και χωριστά. Κείμενα όμορφα, με δυνατές λέξεις και μηνύματα που διεγείρουν τον εγκέφαλο. Nα ακολουθήσουν τον δρόμο που τους λέει η καρδιά τους και να στηρίζουν τα όνειρά τους με αγάπη και σεβασμό. Πιστεύω πως η ζωή, όχι μόνο των παιδιών αλλά και η δικιά μας, είναι γεμάτη ιστορίες και εικόνες όπως αυτές των ιστοριών αλλά και των παραμυθιών, που ζωντανεύουν ανάλογα με τα βιώματα και τα συναισθήματά μας. Ιδιαίτερα η επαφή με την Ιστορία και την Παράδοση έχει ενδιαφέρον γιατί αναφέρεται στις Ρίζες μας, στον Πολιτισμό και την Κουλτούρα μας ως Έλληνες.
–Μπορείς να σχολιάσεις την φράση που βρίσκεται στην τελευταία παράγραφο της εισαγωγής του βιβλίου σας με τον τίτλο «Ήρωας δεν γεννιέσαι, γίνεσαι»;
Η φράση αυτή γράφτηκε για να αποτελέσει ένα κίνητρο και μια φράση ηχηρή ως μήνυμα για όλα τα παιδιά και τους εφήβους. Όπως προανέφερα, οι ηρωίδες και οι ήρωες ήταν απλοί άνθρωποι. Δεν γεννήθηκαν ήρωες. Οι καταστάσεις της ζωής- η σκλαβιά, η αιχμαλωσία, ο φόβος και ο πόνος- οδήγησαν τις ενέργειές τους αλλά και συνάμα έδωσαν δύναμη στην ψυχή τους να αγωνιστούν για τα Ιδανικά τους και την Ελευθερία.
Είναι ένας τρόπος- η φράση αυτή – να δώσει ώθηση όχι μόνο στο μυαλό αλλά στην ψυχή κάθε παιδιού. Θέλαμε μαζί με τον Παντελή Ζούρα η φράση αυτή να γίνει το σύνθημα των παιδιών κατά την ανάγνωση του βιβλίου μας.
–Διαβάζοντας το βιβλίο σας, τι θα θέλατε να έχει αποκομίσει από αυτό ο αναγνώστης σας;
Οι ιστορίες μας, μέσα από πληροφορίες για τους άνδρες και τις γυναίκες που έζησαν κατά την Οθωμανική Κυριαρχία, περνούν πολλά μηνύματα. Στόχος μας είναι η καλλιέργεια του πνεύματος και της ψυχής του παιδιού και του εφήβου αλλά και η αισθητική απόλαυση. Εκπαιδεύω σημαίνει μορφώνω, δίνω μορφή δηλαδή στη σκέψη, το συναίσθημα και τις δεξιότητες που χρειάζεται ένα άτομο για να μπορεί να λειτουργήσει δημιουργικά για τον εαυτό του και το κοινωνικό σύνολο. Ελπίζω να δώσαμε πρότυπα μίμησης σε κορίτσια και αγόρια, για να νιώσουν την Ελλάδα μέσα στην ψυχή τους και να αγωνιστούν για την Ελευθερία σε όποιο σημείο βρεθούν στη ζωή τους και με οποιονδήποτε τρόπο μπορέσουν. Πάντα κρατώντας τη φράση του ποιητή «Θέλει Αρετή και Τόλμη η Ελευθερία!» τα παιδιά μας να αποκτήσουν μια ώθηση για να ανάψει η φλόγα της ψυχής τους…
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
* Η Αγγελική Μαστρομιχαλάκη γεννήθηκε στη Χίο, είναι παντρεμένη και μητέρα δύο παιδιών. Σπούδασε Παιδαγωγικά, Ψυχολογία, Φιλοσοφία. Είναι κάτοχος διδακτορικού διπλώματος Φιλοσοφίας. Εργάστηκε στη δημόσια εκπαίδευση ως διευθύντρια σε Δημοτικό σχολείο. Είναι ενεργό μέλος της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς και του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου. Έχει συμμετάσχει σε ερευνητικά προγράμματα και Διεθνή Συνέδρια και έχει εκδώσει 12 βιβλία για παιδιά, λογοτεχνικά, γνώσεων και σχολικά για το Δημοτικό σχολείο. Επιπλέον, έχει συμμετάσχει σε 16 συλλογικούς τόμους με κείμενα λογοτεχνικά και επιστημονικά. Γράφει άρθρα και κεφάλαια σε βιβλία με θέματα: το Παιδί, την Οικογένεια και την Εκπαίδευση, από το 1993 μέχρι σήμερα.
Σ.Σ. Την ευχαριστώ θερμά για την συνέντευξη που παραχώρησε στους αναγνώστες του «Χιακού Λαού» κι εμένα προσωπικά, ευχόμενη να έχει πάντα υγεία, πληρότητα και να συνεχίσει ακάματα το συγγραφικό της έργο, καθώς ο Θεός την έχει «προικίσει» με πολλά πνευματικά χαρίσματα και τάλαντα.
