Γράφει ο Κωνσταντίνος Αναγνώστου
Το Κάστρο της Γριάς είναι κτισμένο σε περίοπτη θέση, πάνω από τα Καρδάμυλα, κεφαλοχώρι της ΒΑ Χίου. Πρόκειται για μεσαιωνική οχύρωση, αποτελούμενη από δύο πύργους ενωμένους με ισχυρό τείχος μήκους 35 μέτρων περίπου, σε σημείο που είχε οχυρωθεί από την αρχαιότητα, όπως δείχνουν τα σωζόμενα λείψανα ελληνιστικού τείχους. Ο ανατολικός πύργος έχει σχήμα ημιελλειπτικό και ο δυτικός στρογγυλό. Το Κάστρο αποτελεί τμήμα ενός γενικότερου οργανωμένου αμυντικού σχεδιασμού που υπήρχε κατά τους Μεσαιωνικούς χρόνους στο νησί. Σύμφωνα με την παράδοση πήρε το όνομα του από κάποια γριά που σκαρφάλωσε από τα Καρδάμυλα έως την κορυφή του βουνού , μέσω των απότομων βράχων, για να σωθεί από τους πειρατές. Σύμφωνα με την παράδοση επίσης, ο δυτικός πύργος του Κάστρου επικοινωνούσε μέσω σήραγγας με το λεγόμενο “Πηγάδι του Κουλαλά”, το οποίο είναι κτισμένο χαμηλότερα από το Κάστρο και ανάγεται στην εποχή της Γενουατοκρατίας (1346-1566). Το περίτεχνο αυτό γενοβέζικο πηγάδι έχει πλατύ στόμιο και είναι πετρόχτιστο με τετραγωνισμένες πέτρες. Επίσης έχει κάθοδο με πέτρινα σκαλοπάτια που θυμίζει τοίχο αρχαίου πηγαδιού.
Στην απελευθερωτική εκστρατεία της Χίου το Νοεμβρίου του 1912, το όρος της Γριάς στάθηκε το προπύργιο του αγώνα. Κατά τη διάρκεια της ανάβασης προς την κορυφή του όρους μπορεί κανείς να διακρίνει υπολείμματα οχυρωματικών έργων από λιθοδομές (τα Ταμπούρια όπως ονομάζονται) που είχαν κατασκευάσει τα μέλη του ενόπλου εθελοντικού σώματος των Καρδαμυλιτών, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις τουρκικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια των μαχών της απελευθέρωσης του νησιού, το 1912. Η αμυντική “μάχη της Γριάς” έγινε στις 16 Νοέμβρη 1912, κατά την οποία οι Ελληνικές δυνάμεις ανάγκασαν τους Τούρκους να υποχωρήσουν στο Όρος (Πιτυός). Η μάχη ήταν αποφασιστική, διότι οι Τούρκοι υποχώρησαν με σοβαρές απώλειες, και αργότερα δέχτηκαν το τελειωτικό χτύπημα και παραδόθηκαν με τη μάχη του “Καρφωτού”.
Η ανάβαση (συνολικό μήκος διαδρομής 1.360 μ.) γίνεται μέσα σε ένα βραχώδες τοπίο με τραχύ εδαφικό ανάγλυφο και αισθητή υψομετρική διαφορά (περίπου 170 μ.). Το θέαμα που αντικρίζουν όσοι φθάνουν στην κορυφή του λόφου της Γριάς είναι μαγευτικό, καθώς έχουν τη δυνατότητα να απολαύσουν την πανοραμική θέα στην ευρύτερη περιοχή των Καρδαμύλων, στις Οινούσσες και στα μικρασιατικά παράλια.
