Ρεπορτάζ: Ραφαέλα Βατάκη
Με αφορμή τον επετειακό εορτασμό της 11ης Νοεμβρίου, ο Διευθυντής του 1ου ΕΠΑΛ Χίου, κ. Κωνσταντίνος Βούκουνας, μίλησε αποκλειστικά στο xiakoslaos.gr για το χρονικό της απελευθέρωσης της Χίου από τον οθωμανικό ζυγό. Μία ιστορική αναδρομή με τα κυριότερα και μεγαλύτερα γεγονότα που πρέπει να γνωρίζουν μικροί και μεγάλοι.
«Η μεγάλη ευκαιρία για το νησί μας ήρθε με την άφιξη του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, τον Οκτώβριο του 1912».
Τον Οκτώβριο του 1912 οι βαλκανικές χώρες έστειλαν τελεσίγραφο στην Τουρκία με το οποίο ζητούσαν τη διασφάλιση της αυτονομίας των εθνικών μειονοτήτων που ζούσαν στο έδαφός της. Η Τουρκία όπως ήταν φυσικό απέρριψε το τελεσίγραφο και η σύγκρουση ήταν πλέον αναπόφευκτη.
Ο ελληνικός στόλος που ήταν και η κύρια συνεισφορά της Ελλάδος στη Βαλκανική συμμαχία ανέλαβε δράση από την πρώτη ημέρα του πολέμου. Από τις 6 Οκτωβρίου έως τις 20 Δεκεμβρίου του 1912 μεικτά αγήματα του στόλου απελευθέρωσαν, όλα σχεδόν τα νησιά του ανατολικού και βορείου Αιγαίου.
Ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος τελείωσε επίσημα με τη Συνθήκη του Λονδίνου. Ο σουλτάνος παραχώρησε όλα τα εδάφη δυτικά της γραμμής Αίνου-Μηδείας εκτός από την Αλβανία εξουσιοδοτώντας τις Μεγάλες Δυνάμεις να προχωρήσουν στον καθορισμό των συνόρων μεταξύ των βαλκανικών κρατών.
Ο ελληνικός στόλος αποτελούνταν από καταδρομικά: «Μακεδονία», «Εσπερία», «Αρκαδία», αντιτορπιλικά: «Νέα Γενεά», «Κεραυνός», «Αετός», «Ναυκρατούσα», «Αμβρακία» και 3 μεταγωγικά: «Πατρίς», «Σαπφώ», «Εριέττα», φτάνοντας έξω από το λιμάνι της Χίου με 2500 στρατιώτες.
Την εποχή εκείνη πρωθυπουργός της Ελλάδας ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ενώ πρωταγωνιστής της νίκης ο Συνταγματάχρης Δελαγραμμάτικας. Σημαντικά πρόσωπα που ξεχώρισαν ήταν ο Οδυσσέας Μαρουλής, Διοικητής 12ου λόχου, 3ου τάγματος, 7ου Συντάγματος και ο Ι. Δεμέστιχας, Επικεφαλής αγήματος πεζοναυτών που έλαβε μέρος στην επιχείρηση απελευθέρωσης της Χίου και συγκεκριμένα στην απόβαση στο Κοντάρι και στις Καρυές.
«Στη Χίο κατέφθασαν το Ατμόπλοιο Εσπερία, στο οποίο επέβαινε ο αρχηγός της Μοίρας, πλοίαρχος Ι. Δαμιανός, το Οπλιταγωγό Μυκάλη όπου επέβαινε ο πλωτάρχης Ιπποκρ. Παπαβασιλείου, το εύδρομο Μακεδονία με κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Λυκ. Τσουκαλά που συντόνισε τις ευθείες βολές και καθόρισε την έκβαση της μάχης του Αίπους, η Κανονιοφόρος Δ (Αμβρακία) και το Αντιτορπιλικό Αετός», επεσήμανε ο κ. Βούκουνας.
Ο κόσμος έξω από το λιμάνι της Χίου υποδέχεται τους Ελευθερωτές, ένα σύνταγμα με διοικητή τον Ν. Δελαγραμμάτικα και υποδιοικητή τον Π. Καρακασσώνη. Συγκεκριμένα, το αποτελούσαν τρία τάγματα υπό τις εντολές των: Ταγματάρχη Αθ. Ζέρβα, Λοχαγών Παπακυριαζή και Αρ. Κουβέλη: «Συνολικά 76 αξιωματικοί και 2.500 οπλίτες».
Από το καταδρομικό Μακεδονία αποβιβάζεται στο λιμάνι μια αντιπροσωπεία και πηγαίνει να διαπραγματευτεί την παράδοση του νησιού. Ο στρατιωτικός διοικητής του νησιού Ζιχνύ Μπέης αρνείται να δεχθεί την αντιπροσωπεία και υπόσχεται να στείλει δική του αντιπροσωπεία στην Ναυαρχίδα.
Κατά τη 1:00μμ ο Ζιχνύ στέλνει επί της ΕΣΠΕΡΙΑΣ τον Μητροπολίτη Ιερόνυμο, τον Δήμαρχο Νικ. Κουβελάν, την Γραμματέα της Διοίκησης Φουάτ, τον Δικηγόρο της Διοίκησης Ναΐλ Βέη, τον Διερμηνέα Κων/νο Λαδόπουλο, τρεις Τούρκους προκρίτους και τρεις δημογέροντες Χίους.
«Οι ξένοι διπλωμάτες της Γερμανίας, Γαλλίας, Αυστρίας και Δανίας μεσολάβησαν για ειρηνική λύση. Όμως, ο Ζιχνύ δεν δέχεται να παραδώσει το νησί υπολογίζοντας σε βοήθεια από τη Μικρά Ασία».
Τρία τάγματα πεζικού και μία ορεινή πυροβολαρχία, αποβιβάζονται στο Κοντάρι (περιοχή αεροδρομίου) με αρχηγό τον συνταγματάρχη Νικόλαο Δελαγραμμάτικα. Οι πρώτοι νεκροί από τον ελληνικό στρατό είναι οι Εμμανουήλ Ποθητός και Ιωάννης Χρυσολωράς. Την επόμενη μέρα, ο ελληνικός στρατός μπαίνει στην πόλη της Χίου. Οι Τούρκοι οπισθοχωρούν και πηγαίνουν προς τον Κορακάρη. Οι συγκρούσεις συνεχίζονται και τις επόμενες μέρες καταλαμβάνονται τα Καμπόχωρα και ο Άγιος Γεώργιος ο Συκούσης.
«Στη Χίο κατέφθασαν ενισχύσεις με άλλα τρία Τάγματα, διοικητές των οποίων ήταν οι: Παπαδημητρίου, Μανουσάκης και Παυλόπουλος, καθώς και ο λόχος ευζώνων με Διοικητή τον Λοχαγόν Βασίλειον Καλαποθαράκον», συμπλήρωσε ο κ. Βούκουνας, υπογραμμίζοντας ότι τα Σώματα των Εθελοντών αποτελούσαν οι Κρήτες με επικεφαλής τους: Πέρον – Πατακό – Βολάνην, οι Χιώτες με επικεφαλής τον Γεωργ. Μπουρνιά και οι Ικαριώτες με επικεφαλής τον Ευάγγ. Κουκουδέα.
Με τις παραπάνω ενισχύσεις, ο χιακός λαός είχε οργανωθεί στις περιοχές του Βροντάδου, των Καρδαμύλων και της Βολισσού, περιοχές με μεγάλη σημασία για τους ίδιους, και κατάφερε να αποτρέψει την έξοδο των Οθωμανών προς τη θάλασσα.
Χιώτες εθελοντές και επικεφαλής χιακών εθελοντικών ομάδων ήταν οι: Αγέλαστος, Καράβας, Δρόσος, Αδελφοί Ζερβουδάκη, π. Ηλ. Λίναρης, Γεώργ, Πίτας, Φιλ. Χρυσοβελόνης, Αρχιμ. Νεόφυτος Παπανασασίου ( επικεφαλής εθελοντικού σώματος μαστιχοχωριτών). Εκ των συμμετεχόντων στις μάχες οι: Αλ. Παπαναστασίου, Γεώργιος Καφαντάρης και Αθ. Τσαλδάρης έγιναν πρωθυπουργοί της Ελλάδας, ενώ οι Πέτρος Μαυρομιχάλης και Γεώργιος Σεχιώτης υπήρξαν κατοπινοί υπουργοί. Τέλος, ο Δημήτριος Χόνδρος, ο Θρασ. Βλυσίδης, ο Κων/νος Τριανταφυλλόπουλος και ο Γεώργ. Μαριδάκης έγιναν Πανεπιστημιακοί καθηγητές.
Για 40 περίπου μέρες συνεχίστηκαν οι μάχες και στις 20 Δεκεμβρίου ένας Τούρκος αξιωματικός ενημερώνει τον Δελαγραμμάτικα ότι οι Τούρκοι θέλουν να παραδοθούν. Ο Ζιχνύ Μπέης υπογράφει στις Καρυές, στο σπίτι του προύχοντα Ιωάννη Χατζηαποστόλη Βενέτου –Σκλαβούνου, (κατάλυμα του Ταγματάρχη Παπαδημητριού) την παράδοση του νησιού στις 21/12/1912, παρουσία του Λοχαγού Πεζικού Ελ. Βερνάρδου, εκπροσώπου του Ελληνικού Στρατού και του εκπροσώπου του τουρκικού στρατού ταγματάρχη Χουσεΐν Λουντ.
«Ο τουρκικός στρατός παρέδωσε επίσης δεκάδες πυροβόλα, πυρομαχικά και τρόφιμα. Η Χίος κλείνει οριστικά το κεφάλαιο της Οθωμανικής κυριαρχίας. Έτσι λήγει και η επί 356 χρόνια Τουρκική κατοχή του νησιού μας», σημειώνοντας ότι οι Οθωμανοί δεν αποδέχτηκαν την ενσωμάτωση της Χίου, καθώς και άλλων νησιών στην Ελλάδα.
Από τους 2044 αιχμαλώτους , οι βαριά τραυματίες μεταφέρθηκαν στον Τσεσμέ, ενώ οι υπόλοιποι στην Πελοπόννησο. Να επισημανθεί ότι οι Χιώτες δεν πείραξαν τους αναχωρούντες Τούρκους, δείχνοντας μεγάλη ανθρωπιά.
Μετά την απελευθέρωση ιδρύεται το Υπουργείο καταληφθησών νήσων Αιγαίου με Υπουργό τον Χαράλαμπο Βοζίκη (βουλευτής Αρκαδίας), Πολιτικό Διοικητή Χίου (νομάρχης) τον Δημήτριο Θεοδωράκη (ε.α. πλωτάρχης Π.Ν), Διευθυντή Νομαρχίας τον Μικέ Συριώτη (νομικός) και τον Πρώτο Εισαγγελέα, Κλεάνθης Θεοφανόπουλος.
Κλείνοντας, σύμφωνα με τη διεξοδική μελέτη που έκανε ο κ. Κωνσταντίνος Βούκουνας, την εποχή εκείνη υπήρχε ένα κομμάτι, που λίγοι γνωρίζουν και το τραγουδούσε η νεολαία:
«Βρε παλιότουρκοι για κάντε μας τη χάρη
Κι απ’ τη Χίο μας να πάρετε ποδάρι
Γιατί ήλθαν τα παιδιά μας
ήρθ’ ή νέα γενεά μας
Γιατί ήλθε ό Βενιζέλος
του παντός θα φέρει τέλος.
Εμείς ή νέα γενεά με θάρρος και μ’ ελπίδα
θα χύσομε το αίμα μας για τη γλυκιά Πατρίδα».
Χρόνια πολλά, Ελλάδα! Χρόνια Πολλά στη Χίος μας! Είμαστε υπερήφανοι για τους αγωνιστές, που αποτελούν παράδειγμα προς έμπνευση για τον πατριωτισμό, το ήθος και τη θυσία που έδειξαν για το πολυτιμότερο αγαθό, την Ελευθερία.
* Ευχαριστούμε πολύ τον κ. Κωνσταντίνο Βούκουνα που με τη χρόνια διεξοδική του μελέτη μάς εξιστόρησε και μας υπενθύμισε πως η Χίος έφτασε στην απελευθέρωσή της, έπειτα από τόσα χρόνια στο πεδίο της μάχης. Είναι καθήκον όλων, μικρών και μεγάλων, να γνωρίζουν την ιστορία του τόπου μας που με τόσο αγώνα, ιδρώτα και αίμα πάλεψαν οι ήρωες για να έχουμε σήμερα την ελευθερία μας, την ανεξαρτησία μας και ένα κράτος δικαιοσύνης και δημοκρατίας.
– Αφίσα Εποχής
– Εφημερίδες Εποχής
-Τελεσίγραφο Ρίτσου
-Ήρωες του Αγώνα
