Γράφει ο Νίκος Κ. Χαβιάρας δ.Φ.
Αφιερώνοντας αυτό και κάποια από τα επόμενα σημειώματά μας στους φιλέλληνες, αρχίζουμε τις αναφορές μας από τον Ιταλό Σαντόρε ντι Σανταρόζα, ο οποίος τελικά πρόσφερε και την ίδια τη ζωή του στον Αγώνα των Ελλήνων.
Γεννήθηκε στις 18 Νοεμβρίου 1783 στο Σαβιλιάνο του Πεδεμοντίου (Βορειοδυτική Ιταλία, περιοχή που τότε ανήκε στο βασίλειο της Σαρδηνίας, το οποίο βρισκόταν υπό την επικυριαρχία της Γαλλίας και μετά της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας). Σπούδασε στρατιωτικά στο Τορίνο και έφθασε να γίνει, αφού πολέμησε εναντίον του Ναπολέοντα, λοχαγός του Βασιλικού Στρατού της Σαρδηνίας, αλλά και για μια σύντομη περίοδο, κατά την επανάσταση εναντίον των Αυστριακών της οποίας υπήρξε βασικός υποκινητής, Υπουργός Στρατιωτικών στο Πεδεμόντιο (1821). Είχε ευρύτερη μόρφωση και διαπνεόταν από φιλελεύθερα αισθήματα.
Μετά από συμμετοχή σε φιλελληνικά κομιτάτα σε πόλεις της Δυτικής Ευρώπης, ο Σανταρόζα την 1η Νοεμβρίου 1824 φεύγει από το Λονδίνο και φθάνει στο Ναύπλιο στις 10 Δεκεμβρίου. Επισκέπτεται και θαυμάζει τις ελληνικές αρχαιότητες της περιοχής. Τελικά κατατάχθηκε στον ελληνικό στρατό χωρίς να ζητήσει τίποτε ως εθελοντής-απλός στρατιώτης σε μια πολύ δύσκολη περίοδο για την Επανάσταση, με το όνομα Ντερόσι, και στις 24 Απριλίου 1825 εισήλθε με το στρατιωτικό σώμα υπό τον Αλ. Μαυροκορδάτο στο πολιορκούμενο από τον Ιμπραήμ Νεόκαστρο (Πύλο). Με την εμπειρία του επεσήμανε τις αδυναμίες στη οχύρωση της πόλης, αλλά δεν εισακούσθηκε. Όταν ο Αναγνωσταράς, που υπεράσπιζε το νησάκι Σφακτηρία, απέναντι από την Πύλο, ζήτησε ενισχύσεις, ο Ντερόσι/Σανταρόζα βρέθηκε ανάμεσα στους 100 περίπου στρατιώτες που στάλθηκαν. Την επομένη, 8 Μαΐου, έπεσε ηρωικά στη Σφακτηρία, μαχόμενος και αφού είχε ήδη τραυματισθεί σοβαρά, εναντίον του στρατού του Ιμπραήμ.
Από επιστολή του Σανταρόζα στον Γάλλο φίλο του και φιλόσοφο Β. Κουζέν το Νοέμβριο του 1824 γίνεται εμφανής η αγνή αγάπη του για την Ελλάδα και του Έλληνες: «Φίλε μου, την Ελλάδα, την πατρίδα του Σωκράτη, την αγαπώ με έρωτα που έχει μέσα του κάτι το ιερό. Ο ελληνικός λαός, γενναίος, αγαθός, που έχει επιζήσει ύστερα από αιώνες δουλείας, είναι αδελφός του δικού μου λαού».