Γράφει η Ευγενία Γάλλου
«Kούλουμα» ονομάζεται η γιορτή της «Καθαρής Δευτέρας» στην ύπαιθρο και είναι η μετάβαση από την Αποκριά στην Σαρακοστή. Για την ετυμολογία του ονόματος που παραμένει άγνωστη όπως και η αρχή του εορτασμού υπάρχουν πολλές απόψεις. Κατά μερικούς προήλθε από τον αναγραμματισμό της λατινικής λέξης «cumulus» που σημαίνει σωρός, αφθονία ή επίλογος, υποδηλώνοντας έτσι το πολύ «φαγοπότι» με πολύ χορό, ή το τέλος της εορταστικής περιόδου της Αποκριάς. Ειδικότερα όμως ο Α. Καμπούρογλου σημειώνει ότι ο όρος είναι καθαρά αθηναϊκός και προέρχεται από τις κολώνες του ναού του Ολυμπίου Διός που τις αποκαλούσαν στη νεότερη ιστορία οι Αθηναίοι «columna», κόλουμνα, κούλoυμνα, κούλουμα, χωρίς όμως αυτό και να προσδιορίζει την αρχή της εορτής που πιθανολογείται κατά τη περίοδο της Τουρκοκρατίας. Οι εορτάζοντας τα «Κούλουμα» τρώνε άζυμο άρτο «λαγάνες» ενώ καταναλώνουν κυρίως νηστίσιμα φαγητά λεγόμενα σαρακοστιανά όπως π.χ. ταραμά, ταραμοσαλάτα, θαλασσινά, ελιές, κρεμμύδια, διάφορα λαχανικά, χαλβά κ.ά.
Η γιορτή αυτή είναι πανελλήνια και κατ’ άλλους έχει αθηναϊκή καταγωγή, ενώ κατ’ άλλους βυζαντινή. Στην Κωνσταντινούπολη γιορταζόταν έντονα από πλήθος κόσμου που συνέρρεε σε ένα από τους επτά λόφους της πόλης και συγκεκριμένα σ’ εκείνο του ελληνικότατου οικισμού των «Ταταούλων». Στην Αθήνα από πολλές δεκαετίες προ του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου τα Κούλουμα γιορταζόταν στις πλαγιές του λόφου του Φιλοπάππου όπου οι Αθηναίοι «τρωγόπιναν» καθισμένοι στους βράχους από το μεσημέρι μέχρι τη δύση του Ήλιου. Οι περισσότεροι χόρευαν από τους ήχους πλανόδιων μουσικών, κατά παρέες, είτε δημοτικούς είτε λαϊκούς χορούς υπό τους ήχους «λατέρνας». Το σούρουπο όλοι οι Ρουμελιώτες γαλατάδες της Αθήνας έστηναν λαμπρό χορό κυρίως τσάμικο γύρω από τους στύλους του Ολυμπίου Διός παρουσία των Βασιλέων και πλήθους κόσμου.
Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδος την Καθαρά Δευτέρα «καθαρίζουν» ό,τι απόμεινε από τα μη νηστίσιμα φαγητά της αποκριάς, ενώ σε άλλα μέρη της Ελλάδας, όπως π.χ. στην Ήπειρο, οι νοικοκυρές καθαρίζουν τις κατσαρόλες και όλα τα χάλκινα σκεύη από τα λίπη της Αποκριάς με ζεστό σταχτόνερο μέχρι ν’ αστράψουν και βάφουν άσπρα τα πεζοδρόμια.
(Αθήνα στου Φιλοπάππου, Μάρτιος 1955. Φωτό: Δημήτρης Χαρισσιάδης/ Αρχείο Μουσείου Μπενάκη)
Τι συμβολίζει το πέταγμα του χαρταετού;
Απαραίτητο συμπλήρωμα της Καθαράς Δευτέρας αποτελεί το πέταγμα του χαρταετού, πιθανόν για να πετάξουν οι άνθρωποι μακριά κάθε έγνοια του χειμώνα, μια και μπαίνει η άνοιξη και όλα είναι πιο χαρούμενα λόγω της ανθοφορίας και της βελτίωσης του καιρού. Ο χαρταετός είναι εφεύρεση των Κινέζων 2000 χρόνια πριν. Με το πέρασμα των χρόνων ο χαρταετός έγινε γνωστός και στην Ευρώπη.
Υπάρχουν δύο θεωρίες που εξηγούν το πέταγμα του χαρταετού:
Η πρώτη σχετίζεται με τον θεό Διόνυσο και συμβολίζει την ψυχική και πνευματική κάθαρση μετά από όλο αυτό το ξεφάντωμα και τις «ατασθαλίες».
Η δεύτερη συνδέεται με τον Χριστιανισμό και σηματοδοτεί την έναρξη της νηστείας του Πάσχα που είναι σωματική και πνευματική. Το πέταγμα του χαρταετού συμβολίζει την απελευθέρωση του ανθρώπινου πνεύματος που έρχεται πιο κοντά στον Θεό.
Πηγές:
https://greek_greek.en-academic.com
https://sarantakos.wordpress.koulouma/
https://el.wikipedia.org