Γράφει η Ευγενία Γάλλου
- Αποφράδα ημέρα
Αποφράδα λέγεται η μέρα η καταραμένη, που συνδέεται με κάποιο τραγικό γεγονός που σημάδεψε την ιστορία ενός λαού (όπως η 29η Μαΐου 1453) ή τη ζωή ενός ανθρώπου· λέγεται και η μέρα η γρουσούζικη, η δυσοίωνη: η Τρίτη θεωρείται ημέρα αποφράδα.
Η λέξη «αποφράς» είναι αρχαία, από το στερητικό “από” και το ρ. “φράζω” =μιλώ, είναι δηλαδή η μέρα εκείνη για την οποία δεν πρέπει να μιλάει κανείς· συχνά στα αρχαία τη βρίσκουμε σε πληθυντικό, «αποφράδες ημέραι», οι μη καθαρές, οι απαγορευμένες.
Λουκιανός: «… όταν ούτε αι αρχαί λειτουργούν, ούτε αι δίκαι δικάζονται, ούτε ιεροτελεστίαι τελούνται και ουδέν εν γένει γίνεται εκ των αισίων, η ημέρα αύτη ονομάζεται αποφράς».
Οι Ρωμαίοι πίστευαν στην καταστροφική τους επίδραση και τις ξεχώριζαν ως «dies nefasti» δηλαδή μέρες αργίας κατά τις οποίες δεν μπορούσε να συνεδριάσει το δικαστήριο.
Η λέξη δεν έχει καμία σχέση με το σημερινό ρήμα αποφράζω και την απόφραξη.
- Άλωση (=κυρίευση, κατάληψη)
Προέρχεται από το αρχαίο ἅλωσις, το οποίο ανάγεται στο ρήμα ἁλίσκομαι «κυριεύομαι, συλλαμβάνομαι». Το “ἑάλω” στη φράση «ἑάλω η Πόλις» είναι γ΄ ενικό πρόσωπο αόριστου β΄. Ομόρριζα: εἵλωτες, οὐλή κ.ά. Σύνθετα: ἀναλίσκω, αἰχμάλωτος, εὐάλωτος κ.ά.
Άλλες διάσημες αλώσεις: της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους Φράγκους και αυτή της Τροίας. Ακόμη: Η άλωση της Τραπεζούντας του Πόντου (1458), η άλωση της Τριπολιτσάς (1821) κ.λπ. Κάθε τέτοια άλωση έχει συνώνυμο την εκπόρθηση, κατάληψη, πτώση. Στα χρόνια τα νεότερα έχουμε άλλου είδους αλώσεις (οικονομική κ.λπ.), αλλά δεν είναι του παρόντος.
Πιο λαϊκά συνώνυμα για την άλωση είναι το πάρσιμο και το κούρσεμα (λαφυραγωγία).
Όταν αναφερόμαστε στην Άλωση της Κωνσταντινούπολης γράφουμε τη λέξη με κεφαλαίο Α (Άλωση).
- Κερκόπορτα
Μικρή βοηθητική πύλη στο τείχος της Κωνσταντινούπολης, που, σύμφωνα με την παράδοση, βρέθηκε ανοιχτή για άγνωστους λόγους, με αποτέλεσμα να εισβάλουν οι Τούρκοι στην πόλη.
Μεταφορικά: καθετί που από απροσεξία ή αμέλεια γίνεται αφορμή για να συμβεί κάτι κακό, επιζήμιο.
Ακόμη, το ευάλωτο, το τρωτό σημείο ενός αμυντικού μηχανισμού, από το οποίο μπορεί να προκύψουν συνέπειες δυσάρεστες έως και καταστροφικές (πβ. αχίλλειος πτέρνα).
Η λέξη προέρχεται πιθανόν από το αρχαίο κέρκος (η) «ουρά ζώου» και πόρτα. Συνεπώς «πίσω πόρτα», «παραπόρτι».
Από τη λέξη κέρκος προέρχεται και η κερκίδα ( < αρχ. κερκίς, -ίδος).
Πηγές: Μπαμπινιώτης, ΜΗΛΝΕΓ, διαδίκτυο
