Γράφει ο Νίκος Κ. Χαβιάρας δ.Φ.
Στα Μαγούλιανα, το υψηλότερο χωριό της Αρκαδίας και ολόκληρης της Πελοποννήσου (1365 μ.), γεννήθηκε το 1798 ο Φώτιος Χρυσανθόπουλος, το μικρότερο από τα πέντε αγόρια του ιερέα παπα-Γιαννάκη (τα αδέλφια του έλαβαν όλοι το επώνυμο Παπαγιαννακόπουλος, αλλά ο ίδιος κράτησε επώνυμο από τον παππού του Χρύσανθο).Ζωηρό και ανήσυχο παιδί, μορφώθηκε στη Σχολή της Βυτίνας, όμως το 1813 ο πατέρας του τον έστειλε στη Βεσσαραβία (περιοχή ανάμεσα στη Μολδαβία και τη Ρωσία) για να μάθει το εμπόριο. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και ο Αλέξανδρος Υψηλάντης τον εκτίμησε και τον έστειλε στο Μοριά για να έλθει σε επαφή με τον Κανέλλο Δεληγιάννη, τον επιφανέστερο Αρκά, ενώ από τον Οκτώβριο του 1820 βρίσκεται στην Ύδρα και την Αργολίδα.
Ήδη όλοι τον γνώριζαν ως Φωτάκο. Αγωνίσθηκε ενεργά στην Επανάσταση -ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης τον είχε ονομάσει πρώτο καπετάνιο του λόχου που ίδρυσε στα Πιάνα, χωριό κοντά στην Τριπολιτσά. Τελικά τον έκανε υπασπιστή του, και μάλιστα ο Φωτάκος ήταν ο πρώτος που ζήτησε ο Γέρος να έλθει κοντά του όταν αποφυλακίσθηκε από την κυβέρνηση το 1825 για να αναλάβει την αντιμετώπιση του Ιμπραήμ στο Μοριά.
Επί Καποδίστρια ο Φωτάκος έγινε ταγματάρχης και επί Όθωνος …δασάρχης. Από το 1858 εκδίδονται τρία απομνημονευματικά του βιβλία, βασισμένα στις σημειώσεις και το υλικό που κρατούσε στα χρόνια του Αγώνα. Το πρώτο και γνωστότερο είναι ταΑπομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, ενώ συνέγραψε και βιογραφία του Παπαφλέσσα (Βίος του παπά Φλέσσα), όπως και, επιθυμώντας να συμπληρώσει τον Σπ. Τρικούπη, το Βίοι Πελοποννησίωνανδρών και των έξωθεν εις την Πελοπόννησον ελθόντων κληρικών στρατιωτικών και πολιτικών των αγωνισαμένων τον αγώνα της Επαναστάσεως.
Στο έργο του Φωτάκου, γραμμένο σε απλή λόγια γλώσσα, ο αναγνώστης μπορεί να διακρίνει την ειλικρίνεια και τον πατριωτισμό του, ενώ θαυμάζει και το μνημονικό του. Ως υπασπιστής του Κολοκοτρώνη είχε τη δυνατότητα να γνωρίζει και να μαθαίνει πολλά. Μαζί με τους Μακρυγιάννη και Νικόλαο Κασομούλη, ο Φωτάκος υπήρξε ο σημαντικότερος απομνημονευματογράφος του Αγώνα. Μολονότι είχε νυμφευθεί από το 1824 την κόρη του Τριπολιτσιώτηδασκάλου Σωτηρίου Σαρδέλη, χήρεψε σύντομα χωρίς να έχει αποκτήσει παιδιά. Ξόδεψε την περιουσία της γυναίκας του βοηθώντας αναξιοπαθούντες αγωνιστές και τις οικογένειές τους. Πέθανε σχεδόν πάμπτωχος, αν και κατείχε ένα μικρό κτήμα στο Δάρα της Αρκαδίας και ασκούσε και τη γεωπονική, στις 13 Σεπτεμβρίου 1879στην Τρίπολη, σε ηλικία 81 ετών.
