Γράφει η Ευγενία Γάλλου
Δοξασίες και έθιμα
Τα περισσότερα ελληνικά έθιμα πάλι και φέτος θα επηρεαστούν από την πανδημία, τον περιορισμό που βιώνουμε λόγω μετάλλαξης όμικρον… και μπαίνουν κι αυτά σε αδράνεια… Ακόμα ένας λόγος για να μην τα ξεχάσουμε ευχόμενοι του χρόνου τέτοια μέρα να γιορταστούν κανονικά!
Τα Θεοφάνεια ή Φώτα ή Επιφάνεια γιορτάζουμε την βάπτιση του Ιησού Χριστού από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο ή Βαπτιστή. Αυτό σίγουρα το γνωρίζετε. Ξέρετε όμως ποια είναι τα έθιμα που γιορτάζονται στη χώρα μας; Ας τα θυμηθούμε:
Στην Ελλάδα ο αγιασμός γίνεται για πρώτη φορά την παραμονή των Θεοφανίων και λέγεται «Μικρός Αγιασμός» ή «Πρωτάγιαση» ή «Φώτιση». Με την Πρωτάγιαση, ο ιερέας γυρίζει όλα τα σπίτια και με το Σταυρό και ένα κλωνί βασιλικό «αγιάζει» ή «φωτίζει» (ραντίζει) τους χώρους των σπιτιών για να φύγει μακριά κάθε κακό.
Παλαιότερα, οι λαϊκές δοξασίες συνέδεαν τον φωτισμό των σπιτιών με την εξαφάνιση των καλικάντζαρων, τους οποίους φαντάζονταν να φεύγουν περίτρομοι με την έλευση του ιερέα. Το Δωδεκαήμερο, από τα Χριστούγεννα ως την παραμονή των Φώτων, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, τα «νερά είναι αβάφτιστα». Αυτό αποτελεί ευκαιρία για τους καλικάντζαρους να βγουν από τα βάθη της γης και να πειράξουν τους ανθρώπους. Άσχημοι, τριχωτοί, λαίμαργοι, με ιδιαίτερη αγάπη στα γλυκά, κλέφτες και ζημιάρηδες, θεωρούνται συχνά υπεύθυνοι (πάντα με βάση της παραδόσεις) για πολλές από τις ζημιές που θα συμβούν στα σπίτια αυτές τις ημέρες.
Όλο το χρόνο, οι Καλικάντζαροι ζουν κάτω από την γη και η βασική ασχολία τους είναι να πριονίζουν το τεράστιο δένδρο που τη στηρίζει. Γύρω στα Χριστούγεννα δεν έχει μείνει παρά μόνον μια κλωστίτσα για να καταρρεύσει το δένδρο και μαζί του και ο κόσμος. Και τότε, έρχεται η Παραμονή των Χριστουγέννων. Οι καλικάντζαροι βρίσκουν την ευκαιρία να ανέβουν πάνω στη γη και να πειράξουν τους ανθρώπους μέχρι την Παραμονή των Φώτων. Ευτυχώς για τον κόσμο, στο διάστημα που οι Καλικάντζαροι τριγυρίζουν στον Απάνω Κόσμο, το δένδρο ξαναγίνεται ακέραιο, όπως πρώτα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το Δωδεκαήμερο και οι σχετικές δεισιδαιμονικές δοξασίες δεν υπάρχουν μόνο στην χώρα μας, από τα βυζαντινά χρόνια, αλλά και σε άλλους χριστιανικούς λαούς της Ευρώπης από το μεσαίωνα.
Ο «Μεγάλος Αγιασμός» γίνεται ανήμερα τα Θεοφάνεια στις 6 Ιανουαρίου. Μια μεγάλη πομπή σχηματίζεται και παίρνει το δρόμο που οδηγεί στη θάλασσα ή σε κάποιο ποτάμι ή σε μια δεξαμενή σε περιοχές ορεινές. Όταν γίνει ο αγιασμός, ρίχνει ο παπάς τον Σταυρό στο νερό, πραγματοποιώντας έτσι τον Αγιασμό των Υδάτων. Το πιάσιμο του Σταυρού γίνεται από κολυμβητές, τους λεγόμενους Βουτηχτάδες, κατά την τελετή της Κατάδυσης του Τιμίου Σταυρού. Νεαρά κυρίως άτομα βουτούν στα παγωμένα νερά για να πιάσουν τον Σταυρό και να λάβουν την ευλογία του ιερωμένου, αλλά και να δεχθούν τις τιμές και τις ευχές των συντοπιτών τους. Οι καμπάνες ηχούν χαρμόσυνα, το ίδιο και οι σειρήνες των πλοίων. Όλοι οι πιστοί πίνουν με ευλάβεια από τον αγιασμό, συμβολικά με τρεις γουλιές, και ραντίζουν μ’ αυτόν τα σπίτια, τα δέντρα, τα χωράφια και τα ζώα τους. Εκτός από τον αγιασμό των υδάτων αναβιώνουν πολλά ακόμη έθιμα στην Ελλάδα.
Κατά την κοινή λαϊκή δοξασία ακόμη και τα εικονίσματα με το πέρασμα του χρόνου χάνουν την αρχική δύναμη και αξία τους που την αποκτούν όμως εκ νέου από το αγιασμένο νερό. Αυτή η διαδικασία αποτελεί πιστή επιβίωση των αρχαίων δοξασιών. Οι αρχαίοι Αθηναίοι π.χ. είχαν την τελετή (διαδικασία) των γνωστών «Πλυντηρίων», όπως την αποκαλούσαν, κατά την οποία μετέφεραν «εν πομπή» στην ακτή του Φαλήρου το άγαλμα της Αθηνάς. Εκεί το έπλεναν με θαλασσινό νερό για να το καθαρίσουν από ρίπους και να ανανεωθούν οι ιερές δυνάμεις του αγάλματος.
(Πηγή πληροφοριών: https://www.archaiologia.gr)
