Γράφει ο Νίκος Κ. Χαβιάρας δ.Φ.
Όπως πλέον η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων γνωρίζει, το 2021 είναι έτος γενικής απογραφής πληθυσμού της χώρας μας. Θεωρώ σκόπιμο, λοιπόν, να γίνει αναφορά στην πρώτη απογραφή πληθυσμού που έγινε στη νεότερη Ελλάδα.
Φαίνεται εύλογο και αναμενόμενο ότι εκείνος που είχε την ιδέα και διενήργησε υπό την εξουσία του την απογραφή ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας, που διακρινόταν για τη μεθοδικότητα και τη συστηματικότητά του. Έτσι, το Μάρτιο του 1828, λίγες εβδομάδες αφότου ανέλαβε καθήκοντα ως Κυβερνήτης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, ξεκινά απογραφή πληθυσμού στην Πελοπόννησο, στο μεγαλύτερο τμήμα της Στερεάς Ελλάδας και σε μερικά νησιά. Με πολλές δυσχέρειες που ο καθένας μπορεί να αντιληφθεί ή να υποθέσει και με ικανοποιητικές πληροφορίες από μόνο 9 από τις 27 επαρχίες, είχαμε μετά από λίγους μήνες το αποτέλεσμα: το ελεύθερο ελληνικό κράτος αριθμούσε 753.400 κατοίκους. Την απογραφή διενήργησαν για κάθε πόλη ή χωριό μορφωμένοι ή κάποιου κύρους κάτοικοι (π.χ. δημογέροντες, συμβολαιογράφοι, δάσκαλοι) και κατέγραψαν στοιχεία όπως φύλο, θρήσκευμα (βασικό διαχωριστικό μέσο), αριθμό οικογενειών, εθνικές γαίες και πρότερα τουρκικά κτήματα (και καλλιεργητές τους), μόνιμους κατοίκους, παροίκους, υπηρέτες, εκκλησίες, μοναστήρια, ιερείς, σχολεία, δασκάλους, μαθητές. Αξίζει να σημειωθεί ότι, με βάση το αποτέλεσμα που προαναφέρθηκε, «εξακριβώθη αναδρομικώς» και ο ελληνικός πληθυσμός στις ίδιες περιοχές το 1821, κατά την έναρξη της Επανάστασης: 938.765. Μπορούμε έτσι να έχουμε μια ιδέα για τις έμψυχες απώλειες εξαιτίας του Αγώνα -όχι μόνο, βέβαια, από τα πολεμικά γεγονότα- μέσα σε μία επταετία (κοντά στο 20% του πληθυσμού).
Ενδεικτικά ας αναφερθεί ότι ο πληθυσμός του Μοριά καταγράφθηκε 400.000, ενώ της νήσου Πόρου (κατοίκων και παροίκων) 7.374! Επίσης, ενδιαφέρον παρουσιάζει η πληροφορία ότι ως μέσος αριθμός μελών μιας οικογένειας της εποχής (όπου δεν δόθηκαν πλήρη στοιχεία) θεωρήθηκε το 4,33. Ο Καποδίστριας χρησιμοποίησε τα στοιχεία της απογραφής στην αλληλογραφία του με τα ευρωπαϊκά κράτη για τον καθορισμό των συνόρων της Ελλάδας. Οι Γάλλοι αμφισβήτησαν τα στοιχεία της απογραφής, ειδικά για την Πελοπόννησο, ωστόσο τα αποτελέσματα της απογραφικής διαδικασίας που διεξήγαγαν δικοί τους αξιωματούχοι στην περιοχή δεν εμφάνισαν μεγάλη διαφορά.
