Γράφει ο Νίκος Κ. Χαβιάρας δ.Φ.
Ο αρχιμανδρίτης Γρηγόριος (το βαπτιστικό του όνομα ήταν Γεώργιος) Δικαίος-Φλέσσας, γνωστότερος ως Παπαφλέσσας, έχει μείνει στην ιστορία ως παράδειγμα αυτοθυσίας και γενναιοψυχίας, μετά τον ηρωικό του θάνατο στο πεδίο της μάχης στο Μανιάκι στις 25 Μαΐου 1825, σε ηλικία 37 ετών.
Γεννήθηκε στην Πολιανή Μεσσηνίας το 1788. Το 1816 εκάρη μοναχός, όμως σύντομα φάνηκε ότι η ιδιοσυγκρασία του δεν ταίριαζε με το μοναχικό βίο. Ήταν από τους πρώτους κληρικούς που μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία, κάτι που έγινε στην Κωνσταντινούπολη από τον Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο (1818). Την ίδια χρονική περίοδο ο πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ τον χειροτόνησε αρχιμανδρίτη. Ήταν παρορμητικός, γενναίος (πολέμησε σε αρκετές μάχες του Αγώνα) και εύγλωττος (αποκλήθηκε «μπουρλοτιέρης των ψυχών»). Ως Φιλικός υποκίνησε τον ξεσηκωμό στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, αλλά και στο Μοριά, χρησιμοποιώντας ακόμη και ψευδή στοιχεία. Θα πρέπει, ακόμη, να επισημανθεί ότι συχνά η συμπεριφορά του ήταν ανάρμοστη για ιερωμένο, καθώς αναφέρεται ως εριστικός, φιλοχρήματος, πότης και γυναικάς. Επιπλέον, ο ρόλος του κατά τους δύο εμφυλίους της Επανάστασης ήταν αρνητικός, αφού είχε ταχθεί με φανατισμό στην αντίπαλη του Κολοκοτρώνη παράταξη και είχε υποστηρίξει τη φυλάκιση του Γέρου του Μοριά και των άλλων οπλαρχηγών, καθώς και τη λεηλασία του Μοριά από τους Ρουμελιώτες. Πιθανότατα οι τύψεις του Παπαφλέσσα για την προηγούμενη συμπεριφορά του ήταν που τον οδήγησαν να αντιταχθεί, χωρίς ελπίδα, αλλά δίνοντας ένα παράδειγμα ευψυχίας και ενότητας στους συμπατριώτες του, στους 6.000 στρατιώτες του Ιμπραήμ στο Μανιάκι της Μεσσηνίας. Ο Παπαφλέσσας οδηγήθηκε σε αυτήν την άνιση μάχη, αφού, αν και Μινίστρος (Υπουργός) Εσωτερικών και Αστυνομίας (από τον Απρίλιο του 1823), δεν εισακούσθηκε να αποφυλακισθούν οι οπλαρχηγοί, ώστε να αντιμετωπισθεί η απειλή του Ιμπραήμ. Έτσι πήγε μόνος του να τον πολεμήσει με 1.300 άνδρες αρχικά, που έμειναν 600 ή και λιγότεροι, όταν «είχε μαυρίσει ο κάμπος από τον πολύν στρατόν» των Αιγυπτίων, κατά τον Φωτάκο. Οι υποσχέσεις για ενισχύσεις έμειναν υποσχέσεις, αφού ακόμη και ο αδελφός του Νικήτας δεν πρόστρεξε σε βοήθεια του Παπαφλέσσα…
Η μάχη στο Μανιάκι μπορεί να συγκριθεί με αυτήν των Θερμοπυλών. Ο Ιμπραήμ, γράφει ο Φωτάκος, μετά το τέλος της, αναζήτησε το πτώμα του αντιπάλου του. Του το έφεραν ακέφαλο, ζήτησε και το κεφάλι και, όταν του το έφεραν κι αυτό, έστησε το νεκρό όρθιο στον κορμό μιας βαλανιδιάς. Τον κοίταξε για λίγο, έκανε μια χειρονομία σεβασμού και θαυμασμού και είπε: «Αμαρτία να χαθεί τούτο το παλικάρι!».